Mặc dù số người nhiễm mới HIV được phát hiện liên tiếp giảm trong những năm gần đây, song dịch HIV/AIDS ở nước ta vẫn chưa đảm bảo tính bền vững, vẫn tiềm ẩn nguy cơ bùng phát dịch nếu không có các biện pháp can thiệp mạnh mẽ và hiệu quả…
Những kết quả ghi nhận
Theo báo cáo của Bộ Y tế, tính đến hết năm 2012, số trường hợp nhiễm HIV hiện còn sống là 210.703 trường hợp. Riêng trong năm 2012, cả nước phát hiện 14.127 trường hợp nhiễm HIV, 6.734 bệnh nhân AIDS và 2.149 người tử vong do AIDS. So với cùng kỳ năm 2011, số trường hợp nhiễm HIV phát hiện và báo cáo giảm 26%, số người tử vong giảm hai lần. Hoạt động thông tin giáo dục truyền thông tiếp tục được đẩy mạnh với nhiều hình thức đa dạng nhằm tiếp tục nâng cao nhận thức của người dân, cộng đồng về HIV/AIDS. Công tác can thiệp giảm tác hại phòng lây nhiễm HIV được triển khai rộng rãi. Tính đến nay, chương trình phân phát bao cao su triển khai ở 100% các tỉnh, thành phố. Chương trình phân phát bơm kim tiêm triển khai ở 88% các tỉnh, thành phố trong cả nước. Chương trình điều trị methadone đã triển khai tại 14 tỉnh (vượt chỉ tiêu kế hoạch 13 tỉnh năm 2013) với gần 11.000 người nghiện chích ma túy được điều trị.
Về điều trị bằng thuốc kháng virut (ARV) đến ngày 30/9/2012, toàn quốc đã có 69.882 người được điều trị bằng thuốc ARV (trong đó người lớn là 66.167 và trẻ em là 3.715). Tốc độ tăng trưởng bệnh nhân điều trị ARV trung bình là 942 bệnh nhân/tháng với phác đồ bậc 1 chiếm đa số (96,82%). Dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con được triển khai với định hướng mới tập trung tư vấn xét nghiệm HIV sớm cho phụ nữ mang thai, điều trị dự phòng bằng thuốc ARV từ tuần thứ 14 (thay cho từ tuần 28 trước đây). Hiện nay toàn quốc đã có 226 điểm cung cấp dịch vụ phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con, đã xét nghiêm cho hơn 855.000 phụ nữ mang thai (chiếm hơn 50% trong số phụ nữ mang thai đến khám thai). Có 872 trẻ sinh ra từ mẹ nhiễm HIV, trong đó 613 trẻ được điều trị dự phòng bằng co-trimoxazol trong vòng 2 tháng sau sinh (chiếm 70,3%)…
Và những khó khăn
Mặc dù dịch HIV/AIDS tiếp tục có xu hướng giảm cả về số người nhiễm, số bệnh nhân AIDS và tử vong do AIDS nhưng vẫn chưa đảm bảo tính bền vững, vẫn tiềm ẩn nguy cơ bùng phát dịch nếu không có các biện pháp can thiệp mạnh mẽ và hiệu quả. Hình thái dịch HIV lây truyền qua đường tình dục đã và đang tăng cao hơn lây truyền qua đường máu. Báo cáo của Bộ Y tế cũng cho biết, trong số người nhiễm HIV được báo cáo năm 2012 cho thấy, lây truyền qua đường tình dục chiếm tỷ lệ cao nhất tới 45,55 (tăng hơn 3,7% so với năm 2011), lây truyền qua đường máu chiếm 42,1% (giảm 4,3% so với năm 2011). Bên cạnh đó, tỷ lệ người nhiễm HIV mới phát hiện trong nhóm tuổi 30-39 ngày càng chiếm tỷ trọng cao. Cảnh báo nguy cơ làm lây truyền HIV do lây truyền qua đường tình dục sẽ là nguyên nhân chính làm lây truyền HIV ở nước ta trong những năm tiếp theo và khả năng khống chế lây truyền nhiễm HIV qua đường tình dục sẽ khó khăn hơn nhiều so với khống chế lây truyền HIV qua đường máu trong nhóm tiêm chích ma túy.
Mặc dù chương trình can thiệp giảm tác hại đã được mở rộng song mức độ tiếp cận vẫn còn hạn chế, chỉ đạt trung bình khoảng 50-60% đối với chương trình bơm kim tiêm, 40-50% đối với chương trình bao cao su. Mới có 25% số huyện cung cấp dịch vụ điều trị HIV bằng ARV và hiện mới chỉ có gần 50% cơ sở điều trị đáp ứng được các điều kiện chuyên môn của Bộ Y tế. Điều này đã ảnh hưởng lớn đến việc cung cấp dịch vụ khám chữa bệnh cho người nhiễm HIV qua hệ thống bảo hiểm y tế. Đặc biệt, trong bối cảnh nguồn viện trợ cung cấp dịch vụ cho điều trị HV (xét nghiệm, sinh phẩm, thuốc điều trị nhiễm trùng cơ hội...) đang bị cắt giảm thì việc cung cấp dịch vụ qua hệ thống bảo hiểm y tế được xem như là nguồn chính nhằm duy trì sự bền vững của công tác điều trị HIV/AIDS. Nhiều cơ sở y tế chưa thực sự xác định điều trị HIV/AIDS là một trong các nhiệm vụ của cơ sở mình dẫn đến việc quản lý, điều trị bệnh nhân HIV/AIDS chưa thực sự nằm trong hệ thống quản lý bệnh nhân chung trong cùng cơ sở y tế. Ngoài cộng đồng, tình trạng phân biệt, kỳ thị đối xử với người nhiễm HIV/AIDS vẫn còn cao làm ảnh hưởng đáng kể tiếp cận với dịch vụ điều trị của người nhiễm HIV/AIDS, rào cản cho việc xét nghiệm phát hiện HIV sớm và chuyển gửi đến dịch vụ chăm sóc điều trị…
Bài, ảnh: Thu Hhương