Đặc điểm của sán xơ mít
Có hai loại sán dây, sán dây bò (sán xơ mít) và sán dây lợn, trong bài này chỉ trình bày phương pháp phòng bệnh sán xơ mít (sán dây bò). Chúng được gọi sán dây bò hay sán xơ mít vì hình dạng giống xơ của quả mít. Cơ thể của sán xơ mít chia thành nhiều đốt nhỏ. Sán xơ mít dài từ 4-12m, thân có trên 1.000 đốt, đốt trưởng thành dài khoảng 20-30mm. Đầu sán có 4 giác móc để bám vào niêm mạc ruột. Khi các đốt sán xơ mít già sẽ rụng ra và theo phân ra ngoài, trong các đốt sán có vô số trứng sán. Mỗi ngày thân sán có thể mọc dài ra từ 3-28 đốt. Các đốt già rụng ra thành những đốt riêng biệt, chuyển động nhờ những cơ rất khỏe nên khi nó ra khỏi hậu môn người và có thể bò lên bụng, lên nách bệnh nhân (cả người nằm cùng giường) hoặc bò ra khắp giường chiếu. Các đốt sán già theo phân hoặc tự bò ra ngoại cảnh, vỡ ra, giải phóng hàng trăm ngàn trứng. Nếu trâu, bò ăn phải đốt sán, vào ruột trứng sán sẽ nở ra ấu trùng và xâm nhập hệ tuần hoàn để về tim, sau đó theo máu đi đến các cơ vân để hình thành nang ấu trùng ở bắp cơ của trâu, bò và thường được gọi là “gạo bò”. Nang ấu trùng xơ mít thấy nhiều ở cơ lưỡi, cơ hoành, cơ tim, cơ mông... của trâu, bò. Khi con người ăn phải thịt, tim trâu, bò có nang ấu trùng sán xơ mít mà không được nấu chín kỹ, ấu trùng sán xơ mít sẽ trưởng thành ký sinh ở ruột non.
Ăn đồ tái sống và tiết canh dễ nhiễm giun sán.
Ấu trùng sán xơ mít có hình bầu dục hoặc hơi tròn, kích thước khoảng 20-30mm. Là một bọc chứa đầy chất lỏng, bên trong có đầu ấu trùng.
Ấu trùng có thể nằm lẫn trong thớ cơ của bò và có sức sống rất tốt với môi trường ngoại cảnh. Tuy nhiên, nếu thịt trâu, bò được nấu chín kỹ, ấu trùng sẽ chết. Nhưng nếu trong quá trình chế biến không vệ sinh, tẩy trùng các dụng cụ hoặc không sát trùng tay sau khi cầm nắm vào thịt trâu, bò có ấu trùng sán xơ mít sẽ có nguy cơ rất cao bị nhiễm ấu trùng sán xơ mít và mắc bệnh.
Ba tháng sau kể từ khi người ăn phải thịt trâu, bò có nang ấu trùng sán xơ mít, ký sinh trùng sán xơ mít trưởng thành về sinh dục và bắt đầu đứt các đốt già. Sán xơ mít có thể sống trong cơ thể con người từ 50-70 năm.
Triệu chứng của bệnh
Những dấu hiệu điển hình là người bệnh thường xuyên có những cảm giác khó chịu, rối loạn tiêu hóa, bứt rứt, đầy bụng, đau vùng rốn, dần dần thấy mệt mỏi, chóng mặt, hoa mắt, đau đầu, hạ huyết áp và thiếu máu... Những đốt sán già tự rụng khỏi ống tiêu hóa bất cứ lúc nào và chúng theo phân ra ngoài hoặc tự bò ra ngoài hậu môn trong lúc tắm, lúc ngủ (đốt sán bò ra giường, ra quần áo, bò lên người bệnh và người nằm cùng giường) làm cho người bệnh sợ hãi, mất bình tĩnh, lo lắng, hoang mang, ảnh hưởng lớn đến sức khỏe.
Hậu quả khi mắc bệnh
Khi sán xơ mít sống trong ruột người, chúng sẽ sử dụng hết các chất dinh dưỡng khiến người bệnh thiếu máu, thiếu sắt và các vi chất cần thiết như vitamin B6, B12... dẫn đến suy dinh dưỡng. Một số người có cảm giác sợ hãi, thiếu tự tin khi thấy đốt sán bò ra hậu môn. Nếu bị sán xơ mít nặng (nhiều đốt sán, tồn tại lâu ngày) có thể gây căng thẳng thần kinh, strees, giảm khả năng tập trung vào học tập và công việc, đặc biệt có thể bị động kinh, liệt, mất trí nhớ, tăng áp lực nội sọ, não úng thủy, giảm thị lực, mù mắt, bệnh tim. Bị bệnh sán xơ mít, nếu có nhiều đốt, kéo dài, xoắn lại có thể bị làm tắc ruột.
Để xác định sán xơ mít cần xét nghiệm phân tìm các đốt sán xơ mít, soi phân bằng kính hiển vi quang học sẽ thấy trứng sán.
Xét nghiệm máu bằng kỹ thuật chẩn đoán huyết thanh ELISA cho kết quả khả quan.
Nguyên tắc điều trị
Khi nghi ngờ bị sán xơ mít (rối loạn tiêu hóa, ăn thịt trâu bò chưa nấu chín...) hoặc thấy đốt sán ra ở hậu môn theo phân hoặc tự bò ra cần đi khám bệnh ngay để được điều trị sớm nhất có thể.
Phòng bệnh bằng cách nào?
Để phòng bệnh hiệu quả, cần ăn chín, uống chín. Không ăn thịt trâu, bò chưa nấu chín (tái), không ăn rau sống, uống nước chưa đun sôi. Cần rửa tay sạch bằng xà phòng trước khi ăn, sau khi đi đại tiện và sau khi tiếp xúc với thịt trâu, bò (giết mổ, chế biến). Cần sát khuẩn bằng xà phòng, nước đun sôi các dụng cụ dùng chế biến thịt trâu, bò. Quản lý và xử lý nguồn phân tươi hợp lý, tránh gieo rắc mầm bệnh ra môi trường.