Những tia sáng hồi sinh

Chỉ vừa đặt chân lên đất Phù Lãng, vóc dáng của một làng gốm cổ truyền hiện rõ qua la liệt những chum lọ, tiểu sành bày chật lối đi trên con đường nhỏ dẫn vào làng. Nỗi hoài nghi về sự hồi sinh của làng gốm tiếng tăm khi xưa cũng dần tan biến. Càng đi sâu vào làng, càng cảm nhận rõ hơi thở của gốm, của ngọn lửa nung vẫn rực cháy. Và hơn hết, một tình yêu với gốm có lẽ chưa khi nào nguội tắt trong những người dân nơi đây.

Phát triển tinh hoa nghề gốm

Từ bao đời nay, người Phù Lãng đều sử dụng đất sét hồng để làm nên những sản phẩm gốm, khác với đặc trưng dùng đất sét xanh của gốm Thổ Hà, đất sét trắng của gốm Bát Tràng. Nguồn đất này được nhập từ Bắc Giang, xuôi theo sông Cầu về đổ mối cho làng. Bước chân vào một xưởng gốm nhỏ không đề bảng hiệu, nhưng chỉ cần nhìn vẻ rêu phong của ngôi nhà với đầy vết bùn đất vương trên tường cũng đủ biết chủ nhân có thâm niên trong nghề gốm. Vồn vã có lẽ là bản tính của con người nơi đây! Đôi bàn tay thoăn thoắt se gốm, anh Phạm Hồng Hải (44 tuổi) vẫn không quên nở nụ cười tươi cho biết, từ thời các cụ lâu lắm rồi, nhà anh đã làm gốm. Đến giờ, cha mẹ già yếu thì anh tiếp nối cơ nghiệp này. “Từ nhỏ tôi đã làm gốm, giờ nếu không làm gốm thì tôi cũng chẳng biết làm gì để kiếm sống nữa”- anh Hải vui vẻ.

40 năm gắn bó với nghề nên anh Hải nằm lòng tất cả những công đoạn và bí quyết làm gốm. Từ việc chọn đất, xử lý đất, dùng bàn xoay đến các công đoạn chuốt gốm, tráng men, nung gốm... Với những kinh nghiệm tinh hoa được truyền lại từ đời này sang đời khác và tích lũy dần trong lao động sản xuất, người dân làng gốm Phù Lãng đã cho ra đời những sản phẩm gốm có nét độc đáo riêng với màu men đặc trưng là màu nâu, đen, vàng nhạt, vàng thẫm, vàng nâu..., được gọi chung là men da lươn.

Ngoài đặc trưng về màu men, gốm Phù Lãng còn nổi bật ở phương pháp đắp nổi trên sản phẩm theo hình thức chạm bong. Cũng từ đặc trưng này mà nay, người dân làng gốm Phù Lãng phát triển thêm dòng sản phẩm trang trí mà phổ biến nhất là tranh gốm. Dù chỉ xuất hiện hơn chục năm nay nhưng tranh gốm đã trở thành sản phẩm độc đáo của Phù Lãng. Họa sĩ Lương Mỹ Hòa, chủ cơ sở sản xuất tranh và tượng gốm Đức Thịnh chia sẻ: “Một bức tranh gốm là tập hợp của nhiều loại hình nghệ thuật khác nhau, từ hội họa tới điêu khắc. Mỗi sản phẩm lại mang dấu ấn cá nhân và sáng tạo riêng của người thợ”. Để làm ra một bức tranh gốm, trước tiên phải dàn đất trên mặt phẳng tùy theo kích cỡ mong muốn. Sau đó, họa sĩ sẽ phác thảo bố cục bức tranh rồi tiến hành đắp nổi theo bố cục. Công đoạn đắp nổi không chỉ đòi hỏi sự chính xác về kĩ thuật mà còn phải có nét sáng tạo riêng trên cơ sở những nguyên tắc của nghệ thuật điêu khắc tạo hình. Với đặc điểm đất mịn, dẻo, độ kết dính cao thì không lo các chi tiết đắp nổi bị bong, tróc. Sau khi đắp nổi, bức tranh sẽ được phơi khô. Tùy nhiệt độ và môi trường mà thời gian phơi sẽ khác nhau. Tranh khô mới tiến hành tô màu cho sinh động. Chủ yếu sử dụng màu công nghiệp, đảm bảo độ bám và bền màu. Thế nhưng, màu sắc bức tranh có thật, đẹp hay không lại tùy thuộc ở sự khéo léo, quen tay và cảm thụ màu của người thợ.

Làng gốm Phù Lãng.

Quyết giữ nghề

Cả làng Phù Lãng hiện còn 1/3 số hộ dân bám nghề nhưng lượng tiêu thụ sản phẩm không thua kém gì thời điểm mà cả làng đều làm gốm. Gốm Phù Lãng ngày càng đạt đến độ tinh tế, thẩm mỹ, phù hợp thị hiếu người tiêu dùng. Không chỉ tiêu thụ trong nước, gốm Phù Lãng còn xuất sang nước ngoài... Anh Hải khoe: “Tôi đang làm chậu trồng cây để xuất sang Hàn Quốc. Với nhân công chỉ có 4 người, chúng tôi phải gắng hết sức hoàn thiện kịp giao lô hàng”. Theo anh Hải, khách Hàn Quốc thường thích những sản phẩm có mẫu mã đơn giản, không quá trau chuốt và đặc biệt phải giữ nguyên những đường nét tạo tác bằng tay. Nắm bắt được tâm lý khách hàng nên những lô hàng xuất đi rất được khách ưng ý.

Không riêng nhà anh Hải, nhiều xưởng gốm khác cũng đang từng bước tìm cách tiếp cận thị trường. Đi đầu trong việc quảng bá sản phẩm phải kể đến xưởng gốm Ngọc. Không chỉ chú trọng vào việc phát triển các dòng sản phẩm với mẫu mã đa dạng, đẹp mắt, Nguyễn Minh Ngọc (chủ xưởng gốm Ngọc) còn rất quan tâm tới việc quảng bá cho sản phẩm. Nhận thấy lợi thế của internet, cách đây 2 năm, Ngọc đã đăng kí và lập trang web Gốm Ngọc nhằm giới thiệu sản phẩm của mình tới công chúng. “Từ khi có trang web, khách hàng biết đến sản phẩm gốm Ngọc nhiều hơn, họ trực tiếp về tận làng tham khảo sản phẩm và đặt hàng. Tuy vậy, về lâu dài, để giữ khách thì cần có những sản phẩm tốt, mẫu mã đẹp, đa dạng. Nếu sản phẩm không tốt thì khách hàng có thể chú ý một lần chứ không có lần thứ hai”, Ngọc cho biết. Quả thực, sản phẩm gốm Ngọc rất đa dạng, từ chiếc đĩa trang trí, lọ hoa, bình gốm, đèn trang trí... tới những bức tranh gốm, phù điêu gốm... Hiện tại, xưởng đang gấp rút hoàn thiện đơn hàng 1.000 chiếc đèn gốm trang trí. 1.000 chiếc nhưng mỗi chiếc lại có một kiểu hoa văn khác nhau, không trùng lặp.

Còn với xưởng gốm Đức Thịnh, chủ nhân cũng đầu tư tập trung tạo thương hiệu tranh gốm. Tất cả những mẫu tranh đều được họa sĩ sáng tạo nên, không có tranh nào trùng tranh nào. Họa sĩ Lương Mỹ Hòa chia sẻ: “Muốn tạo được thương hiệu thì không gì khác ngoài việc tạo được nét đặc sắc riêng cho sản phẩm. Thông thường, tranh được phác thảo theo đề tài mà người họa sĩ tự lựa chọn, cũng có khi theo đơn đặt hàng. Nhưng dù có thế nào thì bức tranh vẫn phải mang dấu ấn riêng của tâm hồn họa sĩ”. Khách hàng hiện nay rất ưa chuộng những mẫu tranh mang đặc trưng dân gian Việt Nam...

Biết nắm bắt nhu cầu, thị hiếu của thị trường, chủ động trong việc giới thiệu sản phẩm chính là cách để những người con của gốm Phù Lãng hôm nay giữ lấy nghề. Con đường phía trước luôn có nhiều gian khó, nhưng với sự tâm huyết và nỗi niềm đau đáu với nghề cổ truyền bao đời của cha ông, gốm Phù Lãng vẫn luôn hứa hẹn những khoảng sáng. Nói như anh Hải: “Ngay cả thời điểm làng gốm chỉ còn thoi thóp, tôi cũng chưa từng có ý định bỏ nghề thì chắc chắn không có điều gì có thể khiến tôi rời xa gốm”.    

Bảo Anh