Biên cương mùa này hoa sở, hoa hồi đơm bông thơm ngát gió. Những con đèo chênh vênh, những lòng suối đầy đá cuội, những vạt rừng thâm u vốn không mấy khi có dấu chân người rộn ràng tiếng nói, tiếng cười của các chiến sĩ biên phòng làm nhiệm vụ mang ánh sáng trí thức về cho bà con. Hàng chục năm qua, thực hiện lời dạy của Bác Hồ đối với lực lượng Bộ đội Biên phòng (BÐBP) và lời kêu gọi của Người trong việc “diệt giặc dốt”, những lớp học xóa mù chữ cho đồng bào đã góp phần nâng cao trình độ văn hóa cho nhân dân các dân tộc biên giới, góp phần đào tạo và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực bản địa.
Từ miền Nam trở ra Bắc
Xuôi về cuối dãy Trường Sơn, đến với Đồn biên phòng Bù Đốp thuộc BĐBP Bình Phước, chúng tôi đã gặp những người S’tiêng hồn hậu, lam làm. Những trảng lúa đang bắt đầu ngậm hạt phơi phới như cô gái S’tiêng đến tuổi cập kê. Bà con nơi đây bảo đó là giống lúa Sơn. Hỏi kĩ mới vỡ lẽ cái tên ấy là gọi theo tên của thượng úy Lương Sơn - Đội trưởng Đội Vận động Quần chúng (VĐQC) Đồn biên phòng Bù Đốp. 3 năm qua, nhận nhiệm vụ “thầy giáo quân hàm xanh”, người lính trẻ ấy đã thường xuyên bám địa bàn, thực hiện “3 bám 4 cùng” để từng bước đưa con chữ, phương pháp canh tác lúa mới về với đồng bào.
Mỗi ngày, thượng úy Trần Bình Phục lại đưa học sinh của mình vượt 303 bậc thang cao để đến với lớp học biên phòng.
Để người dân S’tiêng “ưng cái bụng” chịu đến lớp xóa mù chữ ban đêm, Sơn và người đồng đội đã cùng với đội VĐQC của đơn vị phối hợp với Trường Tiểu học Thiện Hưng C, Ban chỉ đạo xóa mù chữ và các ban ngành đoàn thể ở địa phương cùng tham gia tuyên truyền vận động; ban ngày không gặp dân thì đi vào sáng sớm, buổi trưa và buổi tối. Trước sự kiên trì của “thầy giáo” Sơn và “thầy giáo” Đức, lớp học xóa mù chữ với 34 học viên đã ra đời. Sau 9 tháng miệt mài học tập, lớp học đã được Phòng giáo dục huyện Bù Đốp cấp chứng chỉ tham gia lớp học xóa mù chữ năm học 2011-2012. Thừa thắng xông lên, những năm sau đó, Sơn tham mưu cho ban chỉ huy đơn vị tiếp tục mở các lớp xóa mù chữ. Vừa thực hiện nhiệm vụ của một Đội trưởng VĐQC, anh phải một mình đứng lớp 2 tiếng buổi tối, đồng thời phải sắp xếp thời gian đến nhà một số học viên ở xa như các chị Điểu Thị Rết, Điểu Thị Sanh, Điểu Lực… đến lớp đúng giờ. Không những thế, Thượng úy Sơn còn vận động các thành viên trong Câu lạc bộ “Điểm sáng biên giới” trên địa bàn ủng hộ hơn 7 triệu đồng làm vốn xoay vòng giúp 4 hộ gia đình trong thôn Thiện Cư thoát nghèo, xây dựng mô hình trồng lúa nước với phương thức canh tác mới để người dân S’tiêng học tập.
Ông Điểu Đốc (51 tuổi) - Bí thư chi bộ thôn Thiện Cư chia sẻ niềm vui của một người gần cuối đời mới biết mặt chữ: “Ngày xưa nhà nghèo, phải ở nhà trông em, đi chăn trâu cắt cỏ, rồi lớn lên có gia đình, cuộc sống trôi đi trong nghèo khó nên việc đi học trở thành niềm mơ ước xa vời. Cứ tưởng đời này mù chữ mãi, cũng may có lớp học của bộ đội Sơn, bộ đội Đức nên tôi đăng kí đi học ngay”. Từ khi “có chữ”, cuộc sống của ông thay đổi hẳn, ông được tiếp cận với nhiều thông tin mới qua sách báo để biết cách phát triển kinh tế, cải thiện đời sống của bản thân, gia đình. Và niềm vui biết chữ của ông càng được nhân lên gấp bội khi bà con thôn xóm, chính quyền địa phương tín nhiệm bầu giữ chức Bí thư chi bộ.
Đâu chỉ có người dân Thiện Cư có niềm vui ấy, mà ở các bản Chiềng Pục, Chiềng Cồng, Đoàn Kết thuộc địa bàn xã Tén Tằn, huyện Mường Lát, tỉnh Thanh Hóa, khi mặt trời về núi và con gà rừng về tổ, bà con nhân dân lại thắp đèn măng xông gọi nhau đi học. Lớp học đặt tại nhà văn hóa bản buổi nào cũng có khoảng 20 học viên ở các độ tuổi từ 30 - 50 theo học. Thượng úy Lê Đình Tuấn - cán bộ VĐQC Đồn biên phòng cửa khẩu Tén Tằn là thầy giáo đứng lớp ở bản Chiềng Cồng cho biết, lớp học của anh đa phần là những người đã có tuổi nên khả năng tiếp thu chậm, do vậy, các giáo viên phải kết hợp giữa giảng dạy trực quan và lấy những sự việc cụ thể gần gũi với đời sống bà con làm ví dụ minh họa.
Nói là thế, song việc giảng dạy của “những thầy giáo ngoài biên chế” này không hề đơn giản chút nào. Mỗi lớp cần đến 2 người, một giáo viên giảng dạy phía trên và một giáo viên đến từng bàn để chỉ dạy cho các học viên, chỗ nào học viên chưa hiểu sẽ giảng lại. Nhất là đối với các học viên lớn tuổi thì các anh phải vừa hướng dẫn vừa động viên giúp họ vượt qua mặc cảm để nỗ lực học tập. Từ lớp học này, những bàn tay lâu nay vốn chỉ quen cầm dao, cầm cuốc phát nương, làm rẫy nay đã viết được những con chữ mềm mại, những cái miệng chỉ biết nói tiếng dân tộc mình, giả giọng con chim, con hoẵng đã biết đọc mạch lạc rõ ràng. Vừa nắn nót chép bài thơ “Đi học”, chị Vi Thị Ven ở bản Chiềng Công vui vẻ: “Ban đầu, mình cũng ngại đi học, gần 50 tuổi đầu rồi mà đi học với mấy thằng Thao, thằng Luận, con Mỳ… đáng tuổi con, tuổi cháu mình. Nhưng được sự động viên của các cán bộ, mình cũng nhận thấy việc học cái chữ là cần thiết, giúp mình biết tính tiền, biết đọc báo, giúp mình có thêm kiến thức để sản xuất, làm ăn nên mình quyết tâm đi học để biết đọc, biết viết”.
Ðến niềm vui nơi đất mũi Cà Mau
Thật không quá lời khi nói rằng những người lính biên phòng từ nơi “Trà Cổ rừng dương đến Cà Mau rừng đước” đã rất thành công trong việc vận động đồng bào đi học. Đảo Hòn Chuối nơi cửa biển Sông Đốc, huyện Trần Văn Thời, tỉnh Cà Mau đến nay vẫn cơ bản là đảo “5 không” là không điện, không đường, không trường, không trạm, không nước sạch sinh hoạt. Và lẽ đương nhiên là trẻ con trên đảo cũng không được học hành. Thầy giáo “tay ngang” Trần Bình Phục lại tiếp bước những đồng đội đi trước đảm nhận việc tổ chức lớp học này. Gọi là “lớp” nhưng thực ra chỉ là một căn phòng rộng chừng 50m2 dựng tạm bằng tôn tại điểm cao nhất của đảo để tránh gió chướng, bên trong kê hai dãy bàn ghế cũng do chính các chiến sĩ Đồn Hòn Chuối đóng. Phía hiên trước gắn một chiếc biển giản dị chữ vàng nền đỏ: Lớp học tình thương Đồn biên phòng 704.
“Hồi đó, dân đảo nghèo lắm. Đường sá khó khăn, các gia đình chưa ý thức hết giá trị của việc học chữ nên thường bắt tụi nhỏ ở nhà đi biển, bản thân tôi nhận nhiệm vụ đi xóa mù chữ cũng không có kỹ năng sư phạm. Giao thông, nghiệp vụ sư phạm thì mình có thể khắc phục được, nhưng để thay đổi nhận thức của bà con thì quả không dễ”, Thượng úy Trần Bình Phục - cán bộ phụ trách lớp học nhớ lại. “Đến từng ngõ, gõ từng nhà” - chiến thuật của các anh đã phát huy hiệu quả. Các xóm dần dần có nhiều gia đình đưa trẻ đến lớp. Những hôm biển động, các thầy chia các hướng đón học sinh đến lớp, dạy xong lại đưa về. Mỗi ngày, Trần Bình Phục vai cõng em nhỏ nhất, tay dắt hơn 10 em khác vượt 303 bậc thang từ dưới gành lên lớp học trên đồi và ngược lại.
Chúng tôi càng khâm phục khi thấy anh “tả xung hữu đột’ giữa học vần lớp 1, chính tả lớp 2, toán lớp 3 và đạo đức lớp 4. Tấm bảng cũng được “cơ cấu” thành 4 phần như thế. Trần Bình Phục cứ dạy xen kẽ liên tục rồi xuống bàn các em kiểm tra từng trò nhỏ. Sau nhiều năm, nỗ lực của các anh đã được đền đáp xứng đáng, từ lớp học tình thương của đảo, đã có 3 học sinh theo học từ những ngày đầu vào bờ học tiếp, nay đã tốt nghiệp đại học. No ấm, bình yên và cái chữ đã “theo chân” những người lính biên phòng ở lại với đảo, dẫu sự nghiệp trồng người nơi đây mới dừng lại ở mức độ xóa mù chữ, chưa được công nhận là lớp học giáo dục quốc dân. Năm 2015, lớp học miền đảo xa này được Trung tâm UNESCO Khoa học Nhân văn và Cộng đồng trao tặng danh hiệu “’Địa chỉ nhân văn” trong chương trình “Con đường Việt Nam nhân văn”.
Chứng kiến những dải biên cương đang vươn lên mạnh mẽ từng ngày, chúng tôi hiểu rằng, tình người các dân tộc nơi phên dậu đã dệt trên đất này bạt ngàn màu xanh no ấm. Trong nhịp sinh sôi của thiên nhiên, nhịp phát triển của cả một vùng đất lớn ấy, có biết bao tâm sức của những người chiến sĩ quân hàm xanh làm nhiệm vụ cõng chữ lên non, chở chữ ra đảo như những người mà chúng tôi đã gặp. Những cống hiến thầm lặng của các anh đã vượt trên những tàn lá, có sức lan tỏa mạnh mẽ theo tiếng núi tiếng rừng, tiếng suối…, lặng lẽ thắp lên những ngọn lửa sưởi ấm biên cương.