TS. DS. NGUYỄN HỮU ĐỨC (Trường Đại học Y dược TP. HCM)
Người cao tuổi (NCT) chiếm tỷ lệ không lớn lắm trong dân số (như ở Việt Nam có 6 triệu người cao tuổi, chiếm 7% dân số) nhưng lại là đối tượng dùng rất nhiều thuốc. Không chỉ được kê toa dùng nhiều thuốc, NCT còn hay tự ý dùng thêm thuốc đưa đến tình trạng tỷ lệ bị tai biến do thuốc ở NCT cao hơn nhiều so với các lứa tuổi dưới 60.
Nguyên nhân tăng tỷ lệ tai biến ở NCT khi dùng thuốc
NCT thường hay đau ốm, đặc biệt, mắc một lúc nhiều bệnh, do đó, thường phải dùng thuốc nhiều hơn người trẻ tuổi, thì càng dễ bị tai biến do thuốc.
Do mắc một số bệnh mạn tính mà các bệnh này đòi hỏi sử dụng nhiều loại thuốc có tác dụng mạnh.
NCT thường quá lo lắng về sức khỏe nên thường dùng thêm thuốc ngoài thuốc đã được chỉ định, thậm chí dùng thuốc gọi là để "phòng" (như uống thuốc trị cảm sốt để ngừa cảm).
NCT do trí tuệ giảm sút thường hay nhầm lẫn trong sử dụng thuốc, đặc biệt về liều lượng và số lần dùng thuốc. Một số NCT có thói quen để dành thuốc, gói cất trong những gói hoặc chai lọ không nhãn, một thời gian sau lại đem ra dùng nhưng do không nhớ rõ nên đã có những trường hợp bị tai biến do uống lầm thuốc.
Có nhiều thuốc trở nên nguy hiểm đối với NCT vì những thay đổi sinh lý của tuổi già thường làm tăng nồng độ thuốc trong máu một cách bất thường. Hiệu quả sử dụng thuốc ở NCT giảm do:
Thuốc được hấp thu chậm và kém ở NCT do hoạt động của hệ tiêu hóa đã bị giảm sút.
Ở NCT, khối lượng cơ bắp và lượng nước giảm trong khi lượng mỡ tăng. Điều này làm thay đổi sự phân bố của thuốc. Có thuốc giữ lại trong mỡ lâu đưa đến thuốc được thải trừ chậm. Có thuốc tập trung trong máu cao làm tăng tác dụng dược lý, tức tăng hoạt tính đồng thời cũng tăng độc tính.
Thuốc được chuyển hóa và khử độc kém do hoạt động của gan ở NCT đã yếu đi.
Do lượng máu đi qua thận và tốc độ lọc của thận đã giảm, khả năng thải trừ thuốc ra khỏi cơ thể NCT đã giảm dễ đưa đến tình trạng tích lũy thuốc và dẫn đến ngộ độc thuốc.
Cần lưu ý khi dùng thuốc ở NCT
NCT cần sử dụng thuốc theo sự chỉ định và hướng dẫn của thầy thuốc. Chỉ có bác sĩ hiểu rõ đặc điểm của bệnh tật và có thẩm quyền ấn định liều lượng, chế độ khoảng cách dùng thuốc thích hợp. Hoàn toàn không nên tự chẩn đoán và tự điều trị. Cũng như không nên nghe lời mách bảo, tìm đọc trong sách báo dùng thêm thuốc mà không hỏi ý kiến của bác sĩ điều trị.
Nếu NCT có nguy cơ bị sút giảm trí nhớ thì không nên để các cụ tự dùng thuốc mà nên có người thân chăm lo, giữ và cho dùng thuốc theo giờ giấc quy định… Đã có trường hợp các cụ ngộ độc thuốc vì không nhớ đã uống thuốc rồi và cứ uống thêm nhiều lần nữa, hoặc có cụ uống thuốc loại dạng thuốc nhỏ giọt quá liều do đếm sai.
Một số NCT có các triệu chứng không điển hình của một bệnh lý nào đó. Nguyên nhân có thể do tuổi già nhưng cũng có thể do thuốc gây ra. Cần theo dõi sát và lưu ý đặc biệt một số rối loạn do thuốc gây ra như: Lú lẫn, trầm uất, táo bón, tiêu tiểu không tự chủ, hạ huyết áp thế đứng (có thể làm ngã quỵ bất thần)… Sau khi dùng thuốc, nếu thấy các cụ có những biểu hiện bất thường nên báo ngay cho bác sĩ điều trị.