(SKDS) – Cho tới nay, người ta đã nghiên cứu sản xuất và đưa vào sử dụng hơn 4.000 loại kháng sinh, nhưng chỉ có khoảng 60 loại kháng sinh hiện còn có hiệu lực. Vì sao vậy và làm thế nào để sử dụng kháng sinh cho hiệu quả?
Những nhóm kháng sinh chính
Các penicillin: là kháng sinh đầu tiên được dùng trong điều trị. Nó là hỗn hợp của nhiều loại penicillin F, G, X, K chiết xuất từ nấm penicillium notatrim và penicillium chrysogenum. Các penicillin và dẫn chất hiện nay vẫn là kháng sinh được dùng rộng rãi, phổ biến. Tuy nhiên, thuốc đã bộc lộ những nhược điểm về kháng thuốc, đặc biệt thuốc gây sốc phản vệ.
Các cephalosporin: Theo thời gian, người ta đã phân chia cephalosporin thành 4 thế hệ. Tùy từng thế hệ thuốc mà có tác dụng mạnh trên vi khuẩn gram âm hoặc gram dương. Hiện nay, các cephalosporin đang được dùng nhiều. Cần lưu ý rằng thuốc có dị ứng chéo với penicillin và thận trọng dùng cho người suy thận.
Các aminosid: bao gồm streptomycin, dihydrostreptomycin, kanamycin, neomycin, paranomycin hoặc gentamicin, sisomicin. Thuốc có hoạt phổ rộng chủ yếu đối với vi khuẩn gram âm (cầu khuẩn, trực khuẩn). Có hiệp đồng tốt giữa streptomycin và penicillin diệt liên cầu khuẩn. Streptomycin được dùng ưu tiên cho diệt vi khuẩn lao. Nhược điểm là hay bị kháng thuốc, dễ gây tai biến với thận, thính giác (điếc) và rối loạn ốc tiền đình.
 Kháng sinh có thể độc với thận. |
Các phenicol:
có 2 kháng sinh chính là chloramphenicol, thiamphenicol là dẫn chất của chloramphenicol, tác dụng giống như chloramphenicol nhưng ít gây bất sản tủy. Thuốc điều trị chọn lọc bệnh thương hàn và sốt phát ban do Richkettsia. Thuốc gây tai biến suy tủy (thiếu máu và bất sản tủy), hội chứng xám (nôn, tím tái, ngủ lịm, trụy mạch và tử vong), nếu dùng liều cao, thuốc có thể gây viêm thần kinh ngoại biên và thị giác, rối loạn tiêu hóa và quá mẫn.
Các tetracycline: có các thuốc tetracycline, oxytetracyclin, doxycyclin… thuốc có hoạt phổ rộng với các vi khuẩn gram dương và gram âm, Richettsia, xoắn khuẩn, plasmodium, động vật nguyên sinh và một số virut. Thuốc được dùng trong bệnh tả, sốt định kỳ Brucella, lậu, giang mai, viêm tai mũi họng, tiêu hóa (Helicobacter pylori), sốt rét, trực khuẩn Shigella. Tác dụng phụ thường gặp là rối loạn tiêu hóa, tổn thương gan, thận, thần kinh. Đặc biệt làm biến đổi màu, hỏng răng vĩnh viễn ở trẻ nhỏ.
Các macrolid: bao gồm các thuốc erythromycin, oleandomycin, spiramycin, jisamycin, midecamycin, tylosin. Chúng bao gồm cả azithromycin, clarithromycin, dirithromycin và roxithromycin. Thuốc được dùng cho nhiễm khuẩn Mycoplasma, Chlamydia, viêm màng trong tim do nhiễm liên cầu khuẩn, nhiễm khuẩn huyết do tụ cầu khuẩn. Tác dụng phụ: giảm thính lực, buồn nôn, nôn, đau dạ dày, dị ứng da. Đặc biệt với erythromycin tiêm mạch, dùng riêng hoặc phối hợp một số thuốc khác gây hiện tượng xoắn đỉnh rất nguy hiểm.
Các lincosamid: gồm có lincomycin, clindamycin có phổ tác dụng gần giống macrolid. Dùng cho trường hợp nhiễm khuẩn kỵ khí ruột, âm đạo, áp-xe bụng, khung chậu, phổi và máu. Nhiễm tụ cầu khuẩn (phổ cầu khuẩn, viêm xoang, viêm miệng). Tác dụng phụ thường gặp: tiêu chảy, viêm ruột kết màng giả, buồn nôn, nôn, viêm miệng lưỡi và da.
Các polypeptide: được chiết xuất từ bacillus với các thuốc polymycin, bacitracin, tyrothrycin. Polymycin (colistin, colimycin) có tác dụng với vi khuẩn gram âm trừ proteus, providencia, serratia, bacteroides, fuscobacterrium. Nhược điểm là có độc tính cao với thận, thần kinh và gây suy hô hấp.
Bacitracin, tifrothrycin: do độc tính cao nên không dùng đường toàn thân mà chỉ dùng tại chỗ như viên ngậm, thuốc nhỏ mắt, trong trường hợp viêm họng, đau mắt, bệnh ngoài da.
Các sulfamid: có 3 nhóm khác nhau vì cấu trúc hóa học. Chúng đều có tác dụng với liên cầu khuẩn, lậu cầu, tụ cầu, phế cầu. Thuốc có ưu điểm là hấp thu, thải trừ nhanh, có loại dễ tan trong nước dùng làm thuốc nhỏ mắt như sulfacetamid, có loại tác dụng với vi khuẩn đường ruột như sulffaguanidin, phtalylsulfathiazol. Tác dụng phụ: quá mẫn với thuốc, dị ứng phát ban, sốt, rối loạn tiêu hóa. Thuốc không dùng cho người suy gan, thận.
Các nitroimidazol: gồm các thuốc metronidazol, ornidazol, timidazol. Thuốc có tác dụng diệt khuẩn yếm khí gram dương và gram âm, đặc biệt tốt khi nhiễm trichomatis vaginalis (âm đạo, niệu đạo) các amip ruột và gan, Helicobacter pylori gây đau loét dạ dày - tá tràng.
Nhóm thuốc này có thể gây các tác dụng phụ:nhức đầu, chóng mặt, mệt mỏi, rối loạn tiêu hóa, buồn nôn, nôn, chán ăn, tiêu chảy. Có thể bị giảm bạch cầu và chứng bệnh thần kinh ngoại vi tạm thời nếu dùng thuốc lâu dài. Cũng có trường hợp quá mẫn nặng cần được lưu ý.