Quy định về cấm hút thuốc lá nơi công cộng được ban hành, nhưng mấy năm nay có lẽ không có trường hợp nào bị xử phạt. Tại các sân bệnh viện, người hút thuốc vẫn thản nhiên nhả khói dù biển cấm hút thuốc được đặt ngay đấy, kẻ vẽ rõ to. Luật không chỉ cấm hút thuốc lá nơi công cộng mà còn quy định rõ chi tiết cấm bán thuốc lá cho người dưới 18 tuổi, cấm người dưới 18 tuổi bán thuốc lá.
Thế nhưng chỉ cần không ai hút thuốc nơi công cộng đã khó thực hiện, nói chi đến việc xác định ai đủ 18 tuổi chưa để có quyền mua và bán thuốc lá. Dẫn chứng trên để thấy luật, quy định được ban hành là hoàn toàn đúng nhưng quan trọng hơn là việc thực hiện. Nếu không, luật bị nhờn, thiếu uy lực khi việc ban hành cứ ban hành, có thực hiện không lại là chuyện... ”tự giác”, “ý thức” của người dân!
Chuyện đội mũ bảo hiểm khi điều khiển xe máy tham gia giao thông hay cấm đốt pháo là một thắng lợi của việc thực hiện quy định đã đi vào cuộc sống. So với quy định cấm hút thuốc lá nơi công cộng chúng ta thấy mục đích đều quan trọng như nhau nhưng việc thực hiện lại không như nhau. Chẳng phải “ý thức người dân” thấy phải đội mũ bảo hiểm quan trọng, thiết thực hơn việc nhả khói thuốc lá nơi công cộng để “tự giác” hay không tự giác mà lý do căn bản là cơ quan chức năng, chính quyền các cấp có thực hiện nghiêm minh và quyết liệt quy định đã được ban hành hay không.
Khía cạnh thứ hai của việc nhờn luật là tính thực tế trong luật hay quy định. Ngay thành công của chuyện mũ bảo hiểm lại có bất cập mũ bảo hiểm giả và thật lập tức có quy định phạt người đội mũ bảo hiểm giả. Điều này xa thực tế và trái quy luật tự nhiên bởi cái đáng phạt là cơ sở sản xuất hoặc người nhập mũ bảo hiểm giả chứ không phải là người đội mũ bảo hiểm giả. Và chuyện phạt người đội mũ bảo hiểm giả có thể chỉ là quy định hình thức bởi không ai có thể dừng xe hàng ngàn người đang lưu thông trên đường để kiểm tra mũ bảo hiểm. Và có kiểm tra, dưới góc độ khoa học và luật pháp cũng không thể kết luận thật giả vì không có máy kiểm tra tại chỗ ngoài việc kết luận theo kinh nghiệm và cảm tính.
Chuyện nhờn luật còn có khía cạnh thứ ba liên quan đến đạo đức, vẻ “đẹp” người thi hành công vụ. Trong việc thi hành Luật Giao thông đường bộ, không ít kẻ lái xe hất CSGT lên nóc capo là chuyện không thể chấp nhận. Sự coi thường luật và người thi hành công vụ này đáng lên án nhưng cũng có thể một số CSGT vòi vĩnh, nấp rình phạt, không nghiêm và đàng hoàng trong thực thi công vụ nên dân coi thường. Từ khi Công an Hà Nội có ý thức xây dựng hình ảnh đẹp về người CSGT như cho nữ CSGT tham gia điều khiển giao thông, CSGT nam bụng to làm việc khác hay những hình ảnh CSGT giúp dân thu dọn rau bị đổ trên đường, quét mảnh vỡ trên đường, cấm CSGT núp nấp... thì hiện tượng chống đối CSGT giảm hẳn.
Dư luận thông cảm có những quy định của pháp luật chưa đi vào đời sống khi lực lượng kiểm tra, kiểm soát không đủ nhân lực hiện hữu trong thực tế để phát hiện và xử lý. Thế nhưng luật chỉ có ý nghĩa khi áp dụng có hiệu quả trong đời sống không chỉ là văn bản quy phạm pháp luật có chất lượng, mà còn là những công cụ đi kèm, con người thực thi là quan trọng nhất. Khi chính quyền quyết tâm thực thi luật và những quy định sẽ có đủ sức mạnh để áp đặt các quy định đó, bắt buộc mọi đối tượng phải tuân thủ, đồng thời xử phạt những ai vi phạm thì sẽ thành thói quen trong xã hội như chuyện đội mũ bảo hiểm là một ví dụ.