30 phút tái thông mạch máu não
Ngày 11/12, bà Trần Kim Chi, 64 tuổi, nhà ở quận Tân Phú (TP.HCM) được đưa đến bệnh viện (BV) trong tình trạng lơ mơ, méo miệng, nửa người bên phải bị liệt hoàn toàn. Trước đây bệnh nhân từng một lần bị đột quỵ thoáng qua.
Trước tình huống người bệnh đối diện với nguy cơ sinh tử, các bác sĩ (BS) trong nhóm cấp cứu đột quỵ khẩn cấp đã lập tức báo động trên nhóm chat riêng của các BS khoa Cấp cứu, khoa Nội thần kinh và khoa Chẩn đoán hình ảnh. Chỉ vài phút sau đó, các BS đã có mặt với đầy đủ ê kíp.Sau khi hội chẩn nhanh, bệnh nhân được ưu tiên chụp CT và các chẩn đoán cần thiết.
Kết quả chụp DSA cho thấy người bệnh bị tắc hoàn toàn động mạch cảnh trong và động mạch não giữa.Nhận thấy không thể điều trị bằng thuốc, bệnh nhân lập tức được các BS chuyển đến phòng mổ. Từ kết quả xác định vị trí huyết khối ban đầu, BS can thiệp mạch máu đã nhanh chóng thực hiện việc tái thông và chỉ sau 30 phút can thiệp xử lý, khối máu đông ở não bệnh nhân đã được lấy ra khỏi vị trí gây tắc nghẽn.
Thông tin người bệnh được gửi đến nhóm để xử lý khẩn
Ca phẫu thuật nhanh gọn giúp sức khỏe của người bệnh cải thiện ngay sau đó và đến sáng hôm sau, bệnh nhân đã có thể đi đứng và nói chuyện bình thường.Trò chuyện với BS sau ca mổ, bệnh nhân cho biết bà không nghĩ mình lại được cứu sống.“Tôi thấy nửa người liệt không cử động được, sau đó mê man.Đến khi tỉnh dậy, tôi thấy mình nằm trong BV và không còn bị liệt nữa.Thật kỳ diệu”.
Trường hợp của bệnh nhân Trần Kim Chi không phải là thành quả cá biệt trong điều trị đột quỵ khẩn. Tại BV. Chợ Rẫy, quy trình cấp cứu bệnh nhân đột quỵ khẩn trên nhóm chat được xây dựng và thực hiện từ đầu năm 2019. Quy trình này có sự tham gia của lãnh đạo khoa và các BS các khoa Cấp cứu, Chẩn đoán hình ảnh, Nội thần kinh, túc trực 24/24 giờ.Từ đầu năm đến nay, đơn vị này tiếp nhận, điều trị thành công cho 60 ca đột quỵ.
Hiệu quả nhờ phản ứng nhanh
PGS.TS. Lê Văn Phước, Trưởng khoa Chẩn đoán hình ảnh, BV Chợ Rẫy, nhận định với bệnh nhân đột quỵ, thời gian vàng để can thiệp được tính tối đa 6 giờ kể từ khi phát hiện dấu hiệu đột quỵ. Chỉ 1 phút trôi qua thì có đến 2 triệu tế bào não bị chết, chính vì vậy việc phát hiện sớm dấu hiệu đột quỵ, nhập viện sớm và can thiệp kịp thời sẽ giúp bệnh nhân có thể hồi phục tốt hơn. “Ở trường hợp trên, bệnh nhân nhân nhập viện kịp thời và can thiệp khẩn trương nên kết quả khá tốt”, BS.Phước nói.
Là một trong những thành viên chủ chốt trong “biệt đội cấp cứu đột quỵ khẩn cấp”, BS.Phước cho biết, nhóm chat sử dụng một phần mềm quen thuộc trên điện thoại, phần mềm này dùng trên nền tảng internet.
Để hoạt động hiệu quả, các thành viên phải luôn để điện thoại ở chế độ hoạt động và có mạng internet 24/24.Khi có bệnh nhân đột quỵ nhập viện, các BS trực tại khoa Cấp cứu sẽ thông báo lên nhóm với những thông tin đầu tiên kèm tiên lượng tình trạng bệnh.Kế đến, các BS sẽ báo cáo những ai đang có mặt tại BV, cùng lúc này, lãnh đạo khoa chỉ đạo các thành viên tham gia cấp cứu.Ê kíp cấp cứu ngay lập tức phải có mặt bên cạnh người bệnh.
BS.CKI. Phạm Xuân Lãnh, khoa Nội thần kinh, một trong những thành viên của nhóm nhận xét, ngoài tinh thần sẵn sàng phục vụ bệnh nhân, điều quan trọng hơn hết là cách tổ chức sắp xếp điều trị. Với đột quỵ, người bệnh sẽ được nhóm yêu cầu ưu tiên sử dụng các chẩn đoán hình ảnh, ưu tiên phòng mổ, điều này giúp rút ngắn thời gian điều trị.“Công đoạn này thường chiếm rất nhiều thời gian, chính vì thế chúng tôi luôn làm mọi cách để giảm thiểu tối đa thời gian.Cụ thể như trường hợp mới đây.Thời gian BS có mặt, hội chẩn và có kết quả chẩn đoán hình ảnh chỉ mất khoảng 1 giờ”.
Sau khâu chẩn đoán xác định vị trí huyết khối hoặc vị trí mạch máu não bị vỡ, việc can thiệp mạch máu giữ vai trò quan trọng và cũng cần phải được tiến hành một cách khẩn trương. BS. Võ Hạnh, khoa Nội thần kinh thông tin, kỷ lục tái thông mạch máu mà nhóm từng thực hiện là 6 phút. Tức tổng thời gian thông mạch máu, bắt đầu từ việc luồn ống thông đi từ động mạch ở bẹn lên đến não và lấy khối máu đông ra ngoài.
Niềm vui của người bệnh đột quỵ được cứu chữa kịp thời
Phát hiện và nhập viện sớm vẫn quan trọng nhất
TS.BS. Trần Xuân Trường, Trưởng khoa Nội tổng quát, BV. Chợ Rẫy cho rằng, dù BV đã có biệt đội cấp cứu đột quỵ tối khẩn, dù thời gian chẩn đoán và tái thông mạch máu đã được rút ngắn, song việc người bệnh phát hiện sớm triệu chứng đột quỵ và nhập viện sớm vẫn là mấu chốt của thành công hay thất bại. “Chăm sóc những bệnh nhân sau phẫu thuật đột quỵ, chúng tôi thấy rằng, khả năng bình phục của mỗi người bệnh tốt hay xấu phần lớn phụ thuộc vào thời gian nhập viện sau khi có triệu chứng.Như đã nói, mỗi phút có đến 2 triệu tế bào não bị chết.Chính vì vậy chỉ chậm một chút thì khả năng hồi phục lại càng chậm hơn”.
Đột quỵ não gồm có 2 thể là nhồi máu não (hay tắc mạch máu não chiếm khoảng 80%) và xuất huyết não (hay còn gọi là vỡ mạch máu não chiếm khoảng 20%). Thời gian vàng trong đột quỵ là thời gian tốt nhất để cấp cứu điều trị bệnh nhân đột quỵ nhồi máu não được quy ước như sau:
Trong vòng từ 4 đến 5 giờ đối với nhồi máu não dùng thuốc tan máu đông.
Bệnh nhân đến trong khoảng thời gian này nếu được chẩn đoán là đột quỵ nhồi máu não thỏa các điều kiện sức khỏe cho phép: sẽ được tiêm thuốc tan máu đông đường tĩnh mạch rTPA (Alteplase).
Nếu chẩn đoán được bệnh nhân bị nhồi máu não do tắc động mạch lớn nội sọ (cảnh trong, não giữa M1, thân nền…) có thể tiêm rTPA nhưng phải chuyển ngay bệnh nhân đến “Phòng DSA” can thiệp lấy huyết khối vì xác suất tái thông do thuốc thành công thấp trong tắc mạch lớn.
Trong vòng 6 giờ đối với nhồi máu não can thiệp lấy huyết khối
Bệnh nhân đến sau 4, 5 giờ sẽ không còn chỉ định tiêu sợi huyết đường tĩnh mạch nữa (cho dù tắc mạch nhỏ cũng không được sử dụng). Nếu bệnh nhân đột quỵ nhồi máu não chẩn đoán được do tắc động mạch lớn đến trong khoảng thời gian này sẽ được can thiệp nội mạch lấy huyết khối.
Can thiệp tái thông càng sớm càng nhanh chóng sẽ càng tốt cho bệnh nhân. Càng sau mốc 6 giờ tổn thương não càng nặng, hiệu quả can thiệp càng kém, tai biến biến chứng sau can thiệp càng cao.
Thời gian can thiệp sau 6 giờ là “can thiệp cầu may” tìm thêm cơ may cho bệnh nhân đến trễ nếu BS có thể chứng minh được là còn cơ may cho bệnh nhân, “còn vùng tranh tối tranh sáng” nghĩa là vùng tế bào não thiếu máu nuôi chưa chết hẳn còn có thể hồi phục. Trong xuất huyết não hoặc chưa loại trừ xuất huyết não: tuyệt đối không được dùng thuốc tan máu đông hoặc các thuốc gây tăng nguy cơ chảy máu.
Trong xuất huyết não phương pháp điều trị và kết quả tùy vào nguyên nhân và mức độ xuất huyết (do tăng huyết áp, vỡ phình mạch, vỡ dị dạng, dùng thuốc chống đông…) và nguyên tắc điều trị chung là càng sớm càng tốt: điều trị bằng thuốc, phẫu thuật, can thiệp cầm máu…
Dấu hiệu phát hiện đột quỵ
Dấu hiệu ở thị lực: thị lực giảm, nhìn mờ dần cả 2 mắt hoặc 1 mắt, tuy nhiên, biểu hiện này không rõ ràng nên bên cạnh khó nhận ra. Chỉ có người bệnh khi nhận thấy mình có dấu hiệu này thì nên yêu cầu được cấp cứu ngay.
Dấu hiệu ở mặt: mặt có biểu hiện thiếu cân xứng, miệng méo, nhân trung hơi lệch qua một bên so với bình thường, nếp mũi má bên yếu bị rũ xuống. Đặc biệt khi người bệnh nói hoặc cười thì sẽ thấy rõ dấu hiệu méo miệng và thiếu cân xứng trên mặt.
Dấu hiệu ở tay: cảm giác của người bị đột quỵ là tay bị tê mỏi, khó cử động, khó thao tác. Ngoài ra, người bệnh cũng cảm thấy đi lại khó khăn, không nhấc chân lên được.
Dấu hiệu qua giọng nói: người bị đột quỵ có thể gặp triệu chứng nói ngọng bất thường, môi lưỡi bị tê cứng, miệng mở khó, phải gắng sức thì mới nói được.
Dấu hiệu qua nhận thức: người bệnh có biểu hiện rối loạn trí nhớ, không nhận thức được, mắt mờ, tai ù không nghe rõ.
Dấu hiệu ở thần kinh: người bệnh cảm thấy nhức đầu dữ dội. Đây là triệu chứng nặng và khá phổ biến của bệnh đột quỵ, nhất là người bệnh có tiền sử bị đau nửa đầu.