Khác hẳn với những viên gạch đất nung làm từ đất hay các chất liệu như xỉ than, vôi bột… sau đó đưa qua lò nung mới sử dụng được, nhưng gạch đá ong chỉ cần đào, đẽo từ những quả đồi có chất liệu đá ong. Tại huyện Thạch Thất (Hà Nội) còn tồn tại rất nhiều ngọn đồi đất đá ong, nhưng tập trung nhiều nhất phải kể đến ở xã Bình Yên.
Quy trình khai thác gạch đá ong từ bao đời nay ở đây chủ yếu là phương thức thủ công, với một tấm bạt được dựng sơ sài để che mưa, nắng, một chiếc xà beng bằng sắt được tôi vừa, cái mai nhỏ làm bằng thép luyện già… người thợ khai thác sẽ đào và định hình viên gạch theo từng kích cỡ khác nhau. Nghề khai thác gạch đá ong quả là công việc nặng nhọc, đòi hỏi người thợ phải có sức khoẻ, cần cù, sáng tạo. Để có được những viên gạch đá ong như ý thì người thợ phải đào hết lớp đất mùn bên trên (sâu khoảng 1,5 đến 2 mét), sau đó dồn công sức để định hình và sử dụng khoảng 250 thục xà beng mới tạo nên một viên gạch.
Tiếp chúng tôi trong cái giá lạnh thấu xương, anh Hoàng Văn Tiến, người khai thác gạch đá ong tâm sự: Nghề khai thác gạch đá ong thì cực lắm, phải dậy sớm, mang theo lương thực, nước uống sẵn từ nhà đi, sau đó ăn uống, nghỉ trưa tại nơi khai thác, hết ngày mới về. Với người có kinh nghiệm lâu năm và có sức khỏe thì mỗi ngày cũng chỉ khai thác được khoảng 30 đến 35 viên gạch. Gạch sau khi khai thác, được người thợ xếp so le để phơi nắng, phơi gió, thì mới già cứng được, đá ong khi còn nằm dưới lòng đất thì mềm, nhưng sau khi khai thác, được phơi qua nắng có độ cứng, vững chắc vô cùng. Càng để lâu thì độ cứng của gạch càng tăng lên. Gạch đá ong được người dân bán ra với giá 15.000 đến 20.000 đồng/1 viên, chủ yếu là bán cho khách mua về xây nhà hoặc xây dựng đình, chùa…
Tuấn Anh