Từ người lính trên chiến trường tới người lính trên văn đàn
Nhà văn - Đạo diễn Minh Chuyên (nguyên là đạo diễn cao cấp của Đài Truyền hình Việt Nam) từng có cả một thập niên chiến đấu trong chiến trường với 2 công việc cùng lúc: làm y sĩ chăm sóc chiến sĩ bị thương trong chiến trận vừa tranh thủ viết báo, bút ký gửi về Đài Tiếng nói Việt Nam. Giai đoạn sau, ông còn tham gia làm phim tài liệu trong chiến trường với đoàn phim Giải phóng.
Nhà văn Minh Chuyên (thứ 2 từ trái sang) nhận hoa chúc mừng từ lãnh đạo tỉnh Thái Bình trong lễ khánh thành Bảo tàng Minh Chuyên.
Cho đến khi bị thương nhẹ, ông trở về miền Bắc, làm phóng viên tại Thái Bình từ năm 1976. Ký ức nơi chiến trường quá sâu đậm cộng với việc luôn đau đáu với thân phận những người lính đi qua chiến
tranh và hậu quả chiến tranh, Minh Chuyên đã lựa chọn đề tài duy nhất để đầu tư sáng tác: đề tài chiến tranh và hậu chiến. Mọi năng lượng làm việc, tất cả tài năng và tâm huyết, tình cảm, trái tim đam mê, ông dồn hết cho đề tài này, tự đặt ra kỷ luật sắt, dù bận việc gì, phải ở nơi đâu thì mỗi ngày cũng phải viết cho được 15 trang bản thảo viết tay các thể loại bài báo, bút ký, truyện ngắn, kịch bản... Minh Chuyên có thói quen dậy sớm từ 5 giờ sáng, sau khi tập thể dục, ăn nhẹ, uống trà là ông ngồi vào bàn viết mê mải. Khi đến giờ phải đi làm, ông mới tạm gác bút và đêm khuya đến đâu ông cũng viết tiếp cho đủ 15 trang mới dừng bút, kết thúc kế hoạch làm việc của một ngày. Chính vì tính tự kỷ luật có từ thời là chiến sĩ mà Nhà văn - Đạo diễn Minh Chuyên đã tạo thói quen bền bỉ làm việc, sáng tạo không mệt mỏi, suốt hơn 40 năm làm việc đã tạo nên khối lượng tác phẩm khổng lồ, gấp 3-5 lần số lượng mà một nhà văn thông thường có thể tạo nên.
Hơn 10 năm thực tế sống cuộc sống người lính tại chiến trường, trực tiếp chăm sóc và điều trị cho những thương binh nên trong ông ngấm sâu nỗi đau chiến tranh, tạo một vốn hiểu biết và sự đồng cảm để Minh Chuyên sau này có thể viết về đề tài chiến tranh và hậu chiến thực sự xuất sắc. Ông là một trong số ít những cây bút viết về đề tài này nổi bật nhất ở nước ta hiện nay và được cả quốc tế biết đến. Đặc biệt, ông có cái nhìn không chỉ sắc bén mà còn khác biệt về chiến tranh, về tình người thời hậu chiến nên sau này, trong suốt thời gian làm đạo diễn phim tài liệu, Minh Chuyên đã tạo nên những tác phẩm xuất sắc, được giải thưởng trong nước và quốc tế, điển hình như các tác phẩm Linh hồn Việt cộng, Cha con người lính...
Bộ phim Cha con người lính của Minh Chuyên có một đời sống khá đặc biệt. Minh Chuyên cho rằng đây là một bộ phim thách thức nhất trong cuộc đời đã từng làm tới hàng trăm phim của ông. Ban đầu, khi bộ phim này hoàn thành, kể về 3 thế hệ cha-con-cháu bị ảnh hưởng chất độc Mỹ rải thảm trong chiến tranh, thông điệp phim là nỗi đau và sự gồng mình để sống của cả 3 thế hệ trong gia đình người lính, như họ phải nặng nhọc mang vác, cõng nhau lên dốc cuộc đời. Thông điệp là nỗi đau, là lòng căm hận. Và phim chỉ được giải khuyến khích trong một liên hoan phim. Không bằng lòng với kết quả này, Minh Chuyên về nhà suy nghĩ mãi, sau đó, ông dựng lại phim. Vẫn trên chất liệu hình ảnh như ban đầu, chỉ có kết cấu phim và thông điệp được thay đổi. Bỏ đi cái nhìn hận thù thông thường, phim vẫn hướng về nỗi đau nhưng với sự đồng cảm, chia sẻ từ cả hai phía của cuộc chiến, dũng cảm vượt qua nỗi hận để kết nối với nhau, cùng chung tay giải quyết hậu quả chiến tranh, xoa dịu tật nguyền. Trong phim, người lính Mỹ từng rải chất độc đã tìm đến nhà người cựu binh Việt Nam, đưa người con bị ảnh hưởng chất độc mọc lông đầy mình, da dẻ lở loét đau đớn sang Mỹ để phẫu thuật thay da, em có được gương mặt với làn da mới, đủ tự tin bước ra cuộc đời và bố em, người cựu binh Việt Nam đã tự tay xé lá đơn kiện các công ty Mỹ sản xuất chất độc rải tại Việt Nam trong chiến tranh. Con gái người cựu binh cũng giang tay ôm người lính Mỹ để cảm ơn. Hận thù hóa giải, chất nhân văn thấm đẫm từng thước phim và lần thứ hai dự thi phim quốc tế, bộ phim Cha con người lính của Minh Chuyên đã đoạt giải Phim tài liệu xuất sắc nhất!
Bộ phim khi trình chiếu tại Liên hoan phim quốc tế lần thứ 10 tại CHDCND Triều Tiên (năm 2006), dù được giải thưởng phim tài liệu xuất sắc nhất bởi thông điệp ý nghĩa, rằng mặc cho chiến tranh vẫn cứ tồn tại mãi như mặt trái của cuộc sống, nỗi đau chiến tranh vẫn mãi còn nhưng hận thù thì không thể để mãi trong lòng, nhưng phim vẫn bị một bộ phận người dân Triều Tiên không đồng tình do chưa bỏ được hận thù với quân đội Mỹ. Họ la ó, phản đối, ném sách, giày dép... vào đoàn phim Việt Nam khiến ban tổ chức phải cho lực lượng bảo vệ riêng đoàn Việt Nam cho đến khi Liên hoan phim kết thúc. Điều đó cho thấy, không phải tư tưởng nào, dù nhân văn tới đâu, mà đi sớm quá, chưa chắc đã được lòng tất cả công chúng. Bộ phim Cha con người lính sau này cùng các tác phẩm khác của Minh Chuyên cũng giúp ông đoạt giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật năm 2017.
Nhà văn Minh Chuyên trả lời phỏng vấn truyền hình quân đội.
Lao động và niềm tin giúp vượt qua mọi bệnh tật
Do sống trong chiến trường ác liệt, đi qua nhiều nơi, kể cả những nơi bị Mỹ rải chất độc, bị nhiễm độc từ chiến trường cộng với việc bị thương, Minh Chuyên bị mất 61% sức khỏe. Đến năm 2009, chất độc phát tác mạnh, ông phát hiện bị ung thư bàng quang. Ông phải vào Bệnh viện Hữu nghị điều trị. Sau phẫu thuật cắt khối u bàng quang, ông phải theo liệu trình xạ trị, rất đau đớn và yếu ớt. Nhưng với tinh thần quật cường của người lính, ông có niềm tin mình sẽ vượt qua căn bệnh. Sau khi được từ bệnh viện về nhà, ông thay đổi chế độ ăn uống, bỏ hẳn rượu, thuốc lá, ăn thức ăn sạch, chọn lọc với nhiều rau củ, trái cây, uống nhiều nước. Một người nông dân ở Bình Thuận vốn hâm mộ tác phẩm và tác giả Minh Chuyên đã gửi biếu ông vị thuốc nam - lá mãng cầu xiêm phơi khô để làm thuốc. Minh Chuyên theo bài thuốc này, sắc nước lá mãng cầu xiêm khô uống suốt 3 năm. Bệnh có thuyên giảm. Sau đó, ông uống bổ sung nước sắc lá đu đủ khô. 2 năm nay, ông cũng chuyển sang chế độ ăn cơm gạo lức và muối vừng. Sức khỏe ông dần hồi phục.
Bên cạnh chế độ ăn uống thì Minh Chuyên cũng rèn luyện sức khỏe với việc tập thường xuyên khí công, thiền và bài tập suối nguồn tươi trẻ. Việc tập luyện khiến cơ thể ông linh hoạt, khỏe khoắn lên nhiều. Ông lại tập trung sáng tác, những tác phẩm dài hơi hơn với những bộ phim tài liệu từ 25-50 tập như phim Ký ức chiến tranh, Bức thông điệp lịch sử... Niềm đam mê làm phim, viết bút ký cũng đem lại cho ông tinh thần phấn chấn, vượt qua đau bệnh và dần tiêu trừ cả căn bệnh hiểm nghèo bậc nhất là ung thư. Việc vượt qua căn bệnh ung thư của ông cũng diệu kỳ như việc ông có thể sáng tác sung mãn khi đã vượt qua tuổi 60 - tuổi mà con người thông thường cho phép mình ngơi nghỉ. Năm 2019, bước vào tuổi 72, Minh Chuyên vẫn tiếp tục cầm bút viết, vẫn lên đường làm phim. Ông đã lên kế hoạch ra đời phim tài liệu về quân tình nguyện Việt Nam tại Mặt trận 479 Campuchia, hoàn thiện nốt những tập bút ký để xuất bản.
Nhà văn - Đạo diễn Minh Chuyên cũng là một người tuổi Hợi xuất sắc khi ông là một trong số hiếm hoi văn nghệ sĩ Việt Nam được dựng bảo tàng ngay khi còn sống. Năm 2017-2018, Ủy Ban Nhân dân tỉnh Thái Bình (nơi quê hương nhà văn) đã có quyết định cấp phép xây dựng và hỗ trợ kinh phí cho Nhà bảo tàng lưu giữ tác phẩm văn học của nhà văn Minh Chuyên tại xã Minh Khai, huyện Vũ Thư (Thái Bình). Hiện bảo tàng trưng bày tới 600 hiện vật tư liệu, hình ảnh, hiện vật gồm các tác phẩm văn học, điện ảnh, truyền hình của tác giả Minh Chuyên và hàng vạn bức thư, trang viết của bạn đọc, bài viết của đồng nghiệp, luận văn của sinh viên, các công trình nghiên cứu khoa học về tác phẩm hậu chiến của Minh Chuyên cùng hơn 100 chứng chỉ giải thưởng trong nước và quốc tế dành tặng ông.