Bây giờ qua báo chí, mới hay Trạng Quỳnh là ông Cống Quỳnh có thật ở Thanh Hóa. Thế nghĩa là bấy lâu nay, thầy đã giảng sai. Nhưng cháu rất tin thầy giáo cháu. Chú nghĩ thế nào về vấn đề này?
LÊ MINH HÀ (haminh7A@yahoo.com)
Qua tập “Nguyễn Quỳnh - Trạng Quỳnh - Truyện Trạng Quỳnh” dày 420 trang, khổ 16x24cm mà Nhà xuất bản Giáo dục mới tái bản với số lượng lớn do nhà văn Nguyễn Đức Hiền, cháu tám đời của cụ Trạng Quỳnh biên soạn, em mới biết Trạng Quỳnh chính là cụ Cống Quỳnh ở Thanh Hóa. Qua tập sách này, nhà văn Nguyễn Đức Hiền đã công bố gia phả họ Nguyễn ở Thanh Hóa và công bố rất nhiều bài viết của nhiều học giả nổi tiếng khẳng định cụ Cống Quỳnh chính là ông Trạng Quỳnh. Nhưng rất tiếc trong gia phả lại không ghi những câu chuyện về Trạng Quỳnh rất nổi tiếng mà chúng ta đã biết, mà chỉ ghi mấy bài văn tế mẹ, văn tế em trai của cụ Nguyễn Quỳnh được coi là Trạng Quỳnh. Những tác phẩm của Trạng thì phải đặc sắc lắm, nhưng mấy bài văn tế ở đây, em thấy rất bình thường. Vì thế, em nghĩ không chắc Nguyễn Quỳnh đã là Trạng Quỳnh. Bởi cụ Nguyễn Quỳnh mới chỉ là một ông Cống…
TRỊNH NGUYÊN ĐÀO (daotrinh@yahoo.com)
Nhà thơ Trần Đăng Khoa:
Chưa hẳn thế đâu em ạ. Ngày xưa thi cử nghiêm ngặt lắm. Không có chuyện bằng rởm, tiến sĩ rởm nhan nhản như bây giờ đâu. Những người đã đỗ đạt cao trong các khoa thi ngày xưa thì dứt khoát là giỏi. Điều ấy chúng ta không còn nghi ngờ. Nhưng những người đỗ thấp, thậm chí thi trượt cũng không có nghĩa là họ không giỏi. Cụ Trần Tế Xương rất giỏi, là một nhà thơ lớn. Cũng có thể xem cụ như một ông Trạng trong lĩnh vực thơ phú, nhưng ông cụ đi thi lần nào cũng hỏng. Ngay cả thi hào Nguyễn Du, ông “Thánh thơ”, niềm tự hào của cả dân tộc ta, cũng đâu đỗ đạt gì. Cụ Nguyễn Quỳnh có đỗ thấp cũng là dĩ nhiên. Không thể vì thế mà kết luận là ông cụ kém.
Có lẽ từ cụ Nguyễn Quỳnh có thật, nhân dân đã thêu dệt, hư cấu để thành truyện Trạng Quỳnh - tập hợp hàng loạt những câu chuyện cười dân gian của nhân dân ta (NT Trần Đăng Khoa).
Sinh thời, Nguyễn Quỳnh là một người rất nổi tiếng ở tỉnh Thanh Hóa. Trong Đăng khoa lục sưu giảng, Tiến sĩ Trần Tiến, người làng Điền Trì, huyện Chí Linh (Nay là huyện Nam Sách, Hải Dương), có ghi: “Tuấn Cung, Tuấn Dị, thiên hạ hữu nhị. Nguyễn Quỳnh, Nguyễn Nham, thiên hạ vô tam”. (Tuấn Cung, Tuấn Dị, thiên hạ chỉ có hai người đó thôi. Nguyễn Quỳnh, Nguyễn Nham, thiên hạ không có đến người thứ ba như thế). Cụ Trần Tiến còn ghi chú: “Nguyễn Quỳnh, người xã Bột Thượng, huyện Hoằng Hóa, tỉnh Thanh Hóa, có tài danh, cuối Lê đỗ Hương Cống”.
Có lẽ từ cụ Nguyễn Quỳnh có thật, nhân dân đã thêu dệt, hư cấu để thành truyện Trạng Quỳnh. Truyện Trạng Quỳnh là tập hợp hàng loạt những câu chuyện cười dân gian của nhân dân ta. Vì là truyện dân gian nên không thể có trong Gia phả của dòng họ cụ Nguyễn Quỳnh được, bởi Gia phả là bộ sử của một dòng họ, chỉ ghi những chuyện có thật. Từ Nguyễn Quỳnh đến Trạng Quỳnh là cả một sự sáng tạo kỳ diệu của nhân dân. Và như thế, Trạng Quỳnh là nhân vật dân gian. Bởi vậy, Trạng Quỳnh không còn là ông Cống Nguyễn Quỳnh nữa. Chúng ta không nên đồng nhất hai người đó là một.
Trong tập Nguyễn Quỳnh - Trạng Quỳnh - Truyện Trạng Quỳnh, rất nhiều học giả, trong đó có không ít những học giả nổi tiếng đã coi Nguyễn Quỳnh chính là Trạng Quỳnh. Thực tình, trong thâm tâm, tôi cũng mong có chuyện như thế. Nhưng rất tiếc sự thật lại không phải vậy. Trong tạp chí Văn nghệ Thanh Hóa từ tháng 8/1997, cũng đã có bài viết “Trạng Quỳnh, ông là ai?” của nhà nghiên cứu lão thành Hoàng Tuấn Phổ, là đồng hương của cả hai cụ Nguyễn Quỳnh và Trạng Quỳnh, nhà nghiên cứu đã đưa ra những lập luận rất khó bác bỏ. Cũng theo ông Hoàng Tuấn Phổ, “Nguyễn Quỳnh trong Gia phả khác hẳn, nếu không nói là hoàn toàn đối lập với Trạng Quỳnh trong chuyện kể dân gian”. Nhà nghiên cứu còn không tin cả Nguyễn Quỳnh là nguyên mẫu của truyện Trạng Quỳnh: “Nếu Nguyễn Quỳnh là nhân vật khởi đầu của truyện Trạng Quỳnh thì hẳn thế nào cũng để lại dấu vết dù chỉ là cái bóng rất mờ xa mà ta có thể nhận ra. Rất tiếc trong toàn bộ thiên truyện Trạng Quỳnh thì có đến trên 90% là hư cấu dân gian và là “phi lịch sử” nếu đối chiếu với cuộc đời có thực của Nguyễn Quỳnh”. Rồi ông đưa ra hàng loạt những bằng cứ rất khó bác bỏ. Trong truyện Trạng Quỳnh, có đến mấy truyện thú vị xoay quanh thiên tình sử ở thời trai trẻ giữa Trạng Quỳnh và bà Đoàn Thị Điểm. Nhưng theo Gia phả thì Cống Quỳnh sinh năm 1677 và mất năm 1748. Đoàn Thị Điểm sinh năm 1705 và mất năm 1748. Như vậy, năm Cống Quỳnh 28 tuổi, làm giáo thụ ở huyện Thạch Thất, bà Điểm mới sinh, vậy thì làm sao có những cuộc đối đáp thơ phú giữa ông Cống với con gái cụ Bảng Đoàn được. Nguyễn Quỳnh làm quan cao nhất mới chỉ đến chức Tri phủ, đó là chức thấp, nên ông không có cơ sở để mon men tới công việc đi Sứ hoặc tiếp sứ Tàu. Hơn nữa, việc bang giao mang tính quốc thể, đâu phải là chuyện vui, ở thời phong kiến lại càng không thể sàm sỡ được, mà Quỳnh có thể đái qua đầu sứ giả “Vũ quá Bắc hải”, lại còn “thi vẽ rồng”, thậm chí cầm quạt gõ cả vào đầu viên sứ giả nhà Thanh, Trung Quốc. Quỳnh đả kích Vua Lê, Chúa Trịnh rất quyết liệt. Đó là truyện cười dân gian, nên nội dung là những câu chuyện tưởng tượng hoang đường, nhưng có ý nghĩa xã hội, hợp với lòng dân. Thực tế, Quỳnh giữ chức quan thấp, sao dám coi Chúa như bạn bè, muốn bông phèng thế nào cũng được. Rồi cả chuyện “Trạng chết chúa cũng băng hà”. Sự thực, Nguyễn Quỳnh mất năm ông 71 tuổi. Ông mất bình thường chứ không phải bị Chúa đầu độc. Sau cái chết của ông cũng không có vị Chúa nào phải “băng hà” như trong truyện Trạng Quỳnh. “Rồi việc Quỳnh đi thi, phá bĩnh trong phòng thi, đả kích từ quan đến vua”. Theo gia phả họ Nguyễn, cụ Cống Quỳnh từ nhỏ đã có chí học hành, lớn lên lặn lội hết khoa này đến khoa khác, cuối cùng đỗ hạng Nhì kỳ thi Sĩ Vọng, đã lấy làm sung sướng lắm. Và như thế, Nguyễn Quỳnh hoàn toàn đối lập với Trạng Quỳnh. Và chỉ có Trạng Quỳnh, nhân vật hư cấu, mới coi trời bằng vung như vậy, chứ luật thi cử ngày xưa rất nghiêm. Thí sinh phạm quy có khi bị xử đến tội tử hình, huống hồ lại cả gan “viết lách lăng nhăng, nói năng bậy bạ”. Rồi chuyện “Chữ Thái”, “Dê đực chửa”, “Ông đầu to bằng cái bồ”, Hoàng Tuấn Phổ cũng đưa ra những bằng cứ và kiến giải khá thú vị và có sức thuyết phục. Cả câu đối: “Trời sinh ông Tú Cát/Đất nứt con bọ Hung” rất nổi tiếng và “trong truyện còn kể rõ là ông Cát đỗ Tú tài. Nhưng học vị Tú tài sang đến triều Nguyễn mới có. Chả lẽ Quỳnh chết rồi, một trăm năm sau còn sống lại để đối đáp với ông Cát tú tài?”. Rồi còn rất nhiều ví dụ nữa, do khuôn khổ của bài báo có hạn mà tôi không thể điểm hết. Đấy là những bằng cứ rất khó bác bỏ. Các bạn có thể đọc thêm trong một bài viết khác nữa của nhà nghiên cứu Mai Quốc Liên in ở báo An ninh thế giới. Tôi thấy đó là những bài viết khoa học, nghiêm túc và đúng đắn. Điều đó chứng tỏ Trạng Quỳnh không phải là Cống Quỳnh như rất nhiều học giả đã lầm tưởng. Cũng như bà Đoàn Thị Điểm trong truyện Trạng Quỳnh không phải là nhà thơ Đoàn Thị Điểm mà chúng ta đã từng biết. Cống Quỳnh là nhân vật lịch sử có thật. Còn Trạng Quỳnh là nhân vật dân gian hư cấu. Nói rạch ròi điều này, hoàn toàn không phương hại đến danh thơm cụ Cống, cũng chẳng có gì tổn hại đến di sản của cha ông, mà ngược lại, chúng ta càng tự hào vì có đến hai cụ Quỳnh. Một cụ Cống Quỳnh có thật và một cụ Trạng Quỳnh cũng như một bà Đoàn Thị Điểm truyền thuyết được xây đắp bằng trí tuệ của dân gian...