BS. Nguyễn Bạch
Những nguy cơ
Trên sự phát triển của trẻ em: Sử dụng glucocorticoid (GC) liều cao trong thời gian dài sẽ ức chế chiều cao của trẻ em do GC ức chế tác dụng làm phát triển xương và sụn của somatomadin C (somatomadin C là tác nhân gây phân bào do gan, nguyên bào sợi và mô ngoại biên bài tiết dưới ảnh hưởng của GH). Để giảm hậu quả của tác dụng này nên hạn chế việc kê đơn GC cho trẻ em. Nếu phải dùng thì dùng liều thấp có hiệu quả và trong thời gian ngắn nhất. Khi phải dùng kéo dài thì dùng kiểu điều trị liều cao cách ngày thay cho cách dùng hằng ngày để giảm ức chế tuyến thượng thận, tuyến sinh dục và tuyến giáp. Khuyến khích trẻ em chơi thể dục, thể thao, ăn nhiều chất đạm và calci.
 Dùng glucocorticoid liều cao trong thời gian dài sẽ ức chế chiều cao của trẻ. |
Gây suy vỏ thượng thận: Yếu tố quan trọng nhất gây suy vỏ thượng thận là thời gian điều trị. Ngoài ra, còn tùy loại GC, liều dùng, thời gian bán hủy, đường hấp thu của GC. Đường tiêm gây ức chế mạnh, kế đến là đường uống, sau cùng là dạng tác dụng tại chỗ. Thuốc có tác dụng ngắn như prednison dùng dưới 5 mg/ngày ít gây ức chế vỏ thượng thận hơn các thuốc có thời gian tác dụng dài như dexamethason. Chia nhỏ liều (3-4 lần/ngày) gây suy vỏ thượng thận hơn dùng liều duy nhất. Dùng thuốc buổi sáng ít gây suy vỏ thượng thận hơn lúc đi ngủ. Vì vậy dù dùng liều thấp nhưng kéo dài nhiều tháng vẫn phải giảm liều trước khi ngưng điều trị. Cần lưu ý là các chế phẩm dùng ngoài, đặc biệt là các chế phẩm phóng thích chậm có lượng thuốc hấp thu vào máu đáng kể có thể gây ức chế trục dưới đồi tuyến yên như đường toàn thân nên phải giảm liều từ từ. Sự giảm liều đột ngột hoặc giảm liều quá nhanh sẽ làm cho bệnh nhân mệt mỏi, buồn nôn, ói mửa, chán ăn, đột quỵ, đau đầu, đau khớp, hạ huyết áp, hạ đường huyết, làm trầm trọng thêm bệnh qua trung gian miễn dịch.
Gây bệnh Cushing: Khi sử dụng GC kéo dài sẽ gây bệnh Cushing như khi có khối u ở vỏ thượng thận. Trong trường hợp đó phải ngừng thuốc theo quy tắc giảm liều từ từ.
Gây loét dạ dày tá tràng: Bệnh loét dạ dày tá tràng ít liên quan đến GC, nhưng khi phối hợp với kháng viêm không steroid thì tai biến cao hơn. Vì vậy, không cần phải phòng ngừa bằng kháng histamin.
Ngoài ra còn có các tác dụng không mong muốn khác như phù, tăng huyết áp, chậm liền vết thương, dễ nhiễm khuẩn, tăng đường máu hoặc làm nặng thêm bệnh đái tháo đường, nhược cơ, mỏi cơ, teo cơ... vì vậy các thuốc GC dùng toàn thân không được dùng cho bệnh nhân nhiễm nấm, nhiễm virut, mẫn cảm với thuốc, loét dạ tá tràng; thận trọng khi điều trị cho bệnh nhân cao huyết áp, loãng xương, đái tháo đường...
Các tai biến khi sử dụng dạng thuốc tại chỗ
Trên mắt: Gây tăng nhãn áp (thường do dạng thuốc nhỏ mắt và thường xảy ra ở người cận thị hay đái tháo đường), đục nhân mắt. Vì vậy, cần khám mắt định kỳ trong thời gian sử dụng GC. Không được nhỏ mắt các chế phẩm chứa GC khi bị nhiễm virut hoặc nấm. Cần thận trọng với bệnh nhân nhiễm herpes simplex mắt vì có thể gây thủng giác mạc.
Miệng: Dùng GC dạng xịt gây nhiễm nấm candida ở miệng, ho, khó phát âm và khàn tiếng. Để khắc phục nên chọn ống bơm thuốc có kèm thiết bị phụ để thuốc không lắng đọng ở miệng. Bệnh nhân cần súc miệng sau khi dùng thuốc để tránh tác dụng phụ nói trên.
Trên da: GC được dùng trị bệnh về da như vẩy nến, eczema, bỏng da do mặt trời hay do nhiệt, lichen (lở da), viêm da dị ứng... Đó là do các tác dụng như chống viêm, chống ngứa do dị ứng, giảm ban đỏ, ức chế sự phân chia tế bào da và biểu bì. Tuy nhiên các tác dụng không mong muốn lại có rất nhiều như teo da (thường gặp ở mặt và quanh miệng), mỏng da, da ửng đỏ hoặc có nhiều vết lằn, có vết bầm và giãn mạch, làm trầm trọng trứng cá đỏ (Rosacea), mất sắc tố da từng phần, che đậy nhiễm khuẫn và xuất hiện nấm da. Do đó với các thuốc DG dùng ngoài da không được dùng trong các dạng ngứa không phải do viêm vì GC không phải là thuốc chống ngứa, không được dùng chữa mụn vì có thể gây những tác dụng phụ có hại, không được dùng trị trứng cá đỏ, nấm da, không được dùng bôi chỗ trầy xước.