Lâu lâu tôi lại được nhận cú điện thoại của nhà thơ Nguyễn Trung Hiếu, thể nào câu mở đầu cũng là: “Người lính già chào người lính trẻ!”. Tôi đã ở độ tuổi 70, quả là “trẻ” so với nhà thơ tuổi đã ngót 90. Ông nguyên Chủ tịch Hội Văn nghệ tỉnh Quảng Ngãi, hiện đang sống ở thành phố Quảng Ngãi.
Bạn bè văn thơ trong bao nhiêu năm hoạt động văn học nghệ thuật của ông khá đông. Giờ tuổi cao không có điều kiện đi lại thoải mái như xưa, ông bảo rằng ngồi nhà nhớ bạn, nên thường gọi điện khắp lượt để thăm hỏi. Ở Hà Nội có Hữu Thỉnh, Trúc Thông, Trung Trung Đỉnh, Hồng Thanh Quang; ở Đà Nẵng có Thanh Quế, Ngân Vịnh; ở TP. Hồ Chí Minh có Nguyễn Chí Trung, Lê Quang Trang...
Nhà thơ Nguyễn Trung Hiếu (bên trái) và tác giả, năm 2001. Ảnh: TL
Hồn thơ chân chất
Nhà thơ Nguyễn Trung Hiếu nhập ngũ từ thời chống Pháp, lính của Trung đoàn 126 Quảng Ngãi. Năm 1954 ông tập kết ra Bắc, học sĩ quan lục quân khóa 11. Ông tự nhận tuy thời trẻ không có khả năng gì trội bật, nhưng riêng với thơ thì say lắm. Buổi đầu “tay phải” ông cầm cây súng, làm thơ mới chỉ là “tay trái” thôi. Làm được vài bài thơ đăng báo Nhân Dân, Văn nghệ Quân đội thế mà năm 1959 ông được đi dự Hội nghị những người viết văn trẻ toàn quốc, cùng với những tên tuổi thời đó như: Nguyên Ngọc, Bùi Đức Ái (Anh Đức), Ngô Văn Phú, Trúc Thông... Đầu năm 1966, ông tình nguyện trở về nơi ác liệt nhất thời chống Mỹ là Khu 5. Vào đến chiến trường, ông mới bắt đầu chuyển cây viết sang “tay phải”, ấy là khi làm phóng viên, kiêm biên tập viên của báo Giải phóng Quảng Ngãi. Ngày đó ông còn thường xuyên cộng tác với Văn nghệ Giải phóng miền Trung, tổng biên tập là ông bạn Nguyễn Chí Trung nổi tiếng nghiêm khắc về câu chữ. Thế rồi cặm cụi đi suốt hai cuộc kháng chiến, có thời gian dài làm quản lý Hội văn nghệ của tỉnh, đến nay ông đã cho ra mắt bạn đọc hơn 10 tác phẩm cả thơ và văn, gần đây nhất, ông “dối già” bằng một tập khá dày, hơn 100 bài: Thơ Nguyễn Trung Hiếu - NXB Hội Nhà văn, 2015.
Thơ ông như con người ông: hồn hậu, chân chất, thẳng ngay. Trong tập thơ ấn tượng nhất có lẽ là phần nhật ký thơ, viết tại chiến trường những năm 1966-1974. Ông “tốc ký thơ” với nhiều chất văn xuôi, chất phóng sự mà đến giờ chúng ta lại rất cần được biết thông tin về những tình huống, số phận con người ở chiến trường ngày đó với những gam màu sáng, tối khác nhau. Với thế mạnh là người trong cuộc, mắt thấy tai nghe nhà thơ cố gắng viết thật đúng, thật cụ thể những gì từng được chứng kiến. Chẳng hạn như lúc đi trên tuyến giao liên Trường Sơn: Thỉnh thoảng gặp số người ra Bắc/Mừng lắm, nhưng giao liên “nháy mắt”/Có nghĩa đừng quan hệ, không hay/Sau biết là các vị “B quay” - 18/4/66; Đoàn chúng tôi đông nhưng chỉ bốn đảng viên/Công được chỉ định bí thư chi bộ/Ruột nghé mỗi người còn vài cạo gạo/Đêm, giả kiểm tra, Công sớt bớt của anh em - Hạ Lào 12/66. Trong nhật ký thơ cũng lưu lại không ít chuyện kể về những kẻ hèn nhát, phản bội: Sau trận Nam - Bắc sông Trà nẩy lửa/Trung đoàn phó Huỳnh Cự về với “chánh nghĩa quốc gia”... Tội nghiệp hết chuyện rồi/Huỳnh Cự sống khật khờ - 30/8/67; Bí thư đảng ủy xã Nghĩa An tên Nguyễn Ơi/Chạy theo địch khai báo, lộ nhiều cơ sở/Đêm hắn ngủ với lính hải thuyền Phú Thọ/Du kích vẫn mò vô tóm cổ kéo ra ngoài - 26/9/68; Đã xảy ra một tình huống thật trớ trêu, người chỉ huy bạc nhược, đầu hàng, trong khi người lính đi cùng thì xông lên quyết tử với kẻ thù: Địch khui hầm, đội trưởng phốc lên/Run lẩy bẩy, cầu xin được sống/Anh chiến sĩ vọt mình, tung lựu đạn/Không kịp trở tay, bọn chúng chết cả bầy - 26/8/70. Còn có cả chuyện kẻ chiêu hồi, sau này ăn năn, hối hận dẫu đã muộn mằn: Bác sĩ Hà Thương, Trưởng Bệnh xá B25 huyện Nghĩa Hành/Theo địch cả chục năm, nay gửi tiền về xây trường, xây bệnh xá/Dẫu sao cũng còn chút ánh chiều le lói/Và những chiều xa, thương lại thương mình - 4/2/75...
Cũng ở phần nhật ký thơ này, ta gặp khá nhiều hình ảnh văn nghệ sĩ Khu 5 ngày ấy, với những nét chấm phá xúc động, đôi khi hóm hỉnh của “họa sĩ tả chân” Nguyễn Trung Hiếu. Với nhà văn Chu Cẩm Phong (mới đây nhà văn đã được Nhà nước truy tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang): Chu Cẩm Phong tin sẽ gặp mình/nhưng tiếc quá, mình đi Sơn Mỹ/Phong để lại mấy dòng ngắn ngủi/Trên đường về nghe bạn đã hy sinh - 1/5/67; Với nhà thơ Thu Bồn: Đang giải lao đoàn bộ đội đến/không ngờ lại gặp Thu Bồn/Mừng quá, ôm nhau rối rít/Bồn tặng mình lon bắp nếp vàng ươm - 20/7/67; Với đạo diễn Lê Huyến: Lê Huyến đạo diễn phim Nổi gió/Đêm ở Yên Mô địch nổ súng rất gần/Sợ quá, Huyến đưa mình khẩu súng ngắn/Mình gạt ngay và nhắc: hãy bình tâm! - 26/6/67. Còn có cả câu chuyện về sự yêu quý của người dân với nhà văn Nguyễn Chí Trung bởi ông đã từng sống chết cùng họ: Tôi, nhà văn Nguyễn Chí Trung ăn cơm ở một nhà quen/cách địch Núi Tròn năm trăm mét/Chị chủ nhà hỏi: có biết Nguyễn Chí Trung, giờ ảnh ở đâu? Trận lụt năm Thìn, sáu tư ảnh chèo ghe cứu đồng bào ai cũng nhớ/Anh ấy đây!/Chị sững người: Có thiệt anh Trung? - 20/8/72...
Đấy là chất thi sĩ - chiến sĩ thể hiện trong thơ Nguyễn Trung Hiếu. Vì say thơ mà ông viết, dường như ông viết theo bản năng, theo tiếng gọi của trái tim, hoàn toàn không có chủ ý làm văn chương. Có lẽ chính sự thô mộc ấy dễ làm người đọc cảm thông, thêm yêu và quý trọng nhân cách của ông.
Nhà thơ Nguyễn Trung Hiếu thời nhập ngũ (năm 1950).
Bạn mới: Bác sĩ-nhà văn
Thời trai trẻ ông chủ yếu sống trên rừng, tham gia nhiều chiến dịch, nhiều trận đánh lớn nhỏ ở khu vực Trung Trung Bộ. Bom đạn, thiếu thốn, bệnh tật đã không quật ngã được ông, song để lại di hại lúc về già. Năm 2001 ông bị trận ốm nặng, nội tạng đều “có vấn đề”, đặc biệt bị xơ gan, hậu quả của những trận sốt rét rừng triền miên. Bệnh viện Quảng Ngãi gửi ông ra Hà Nội chữa trị. Nhà thơ Hữu Thỉnh, Chủ tịch Hội Nhà văn liền đến thăm và còn giới thiệu ông với một người bạn thân thiết với Hội, bởi rất yêu thơ, văn và đã có sáng tác đầu tay, đó là bác sĩ Vũ Oanh ở Bệnh viện Bộ Giao thông Vận tải. Vị bác sĩ khoa ngoại này vốn là cựu chiến binh, có “đôi bàn tay vàng”, song lại khuyên ông không nên phẫu thuật vì tuổi cao rồi, mà chỉ nên điều trị nội khoa. Ông nghe theo, nằm điều trị tại chính bệnh viện của bác sĩ Vũ Oanh. Căn bệnh bị đẩy lùi, sức khỏe dần hồi phục, ông trở về quê Quảng Ngãi dưỡng bệnh. Từ ngày đó đến nay, ông uống thuốc đầy đủ và tập luyện hằng ngày theo lời khuyên của thầy thuốc. Sức khỏe của ông những năm gần đây đã có chuyển biến theo chiều hướng tốt, cũng một phần là do ông luôn xác định về già phải sống thoải mái về tinh thần dẫu điều kiện vật chất của gia đình còn nhiều hạn chế và bản thân ông cũng có những thiệt thòi nhất định về chế độ, chính sách. Hằng ngày sống vui vẻ bên vợ, con, cháu, chắt lúc có nhã hứng ông lại làm thơ, viết hồi ký.
Hôm nay, tôi lại nhận được cú điện thoại “Chào người lính trẻ!” của nhà thơ Nguyễn Trung Hiếu. Ông bảo, mới làm thêm được chùm thơ về bảo vệ chủ quyền biển đảo thiêng liêng của Tổ quốc. Giờ đây, ông vẫn muốn thông qua thơ, văn tiếp tục truyền lại cho lớp cháu con về những gì ông và đồng đội đã trải qua hai cuộc chiến tranh vệ quốc, giống như người lính năm Nguyên Phong, chống quân xâm lược Mông Cổ: Người lính già đầu bạc/ Kể mãi chuyện Nguyên Phong (Thơ của vua Trần Nhân Tông, thế kỷ XIII).