Lần đầu tiên một cuốn sách về lịch sử mỹ thuật của dân tộc Kinh ở Việt Nam bằng tiếng Anh mang tên Arts Việt Nam 1009-1945 đã được phát hành bởi NXB Thế giới. Đặc biệt, đây lại là cuốn sách do một người Australia - bà Kerry Nguyễn-Long chấp bút. Ấp ủ dự định và nghiên cứu suốt 30 năm, lại thêm hơn 5 năm viết sách, cuối cùng, bà Kerry đã cho ra đời một ấn phẩm thật ý nghĩa, mở ra cơ hội để khẳng định lịch sử lâu đời và vị thế của nghệ thuật Việt Nam với thế giới.
Kerry vốn là một giáo viên, sau làm việc cho tạp chí Nghệ thuật châu Á ở Hồng Kông. Bởi vậy, bà có nhiều điều kiện để tìm hiểu về nghệ thuật ở các nước châu Á. Nhưng càng tìm hiểu, bà càng thấy sự vắng mặt gần như hoàn toàn của nghệ thuật Việt Nam, nhất là mỹ thuật. Không có bất cứ ghi chép tổng thể nào nhìn nhận một cách đúng đắn, chính xác nhất về nghệ thuật của đất nước này ngoài mấy lời nhận xét với giọng điệu vắn tắt mà “đôi khi kèm sự gạt bỏ đối với mỹ thuật Việt Nam trong nhiều loạt ấn phẩm, các cuốn sách viết về mỹ thuật Đông Nam Á, trong cataloge của các bảo tàng trên thế giới”. Điều này hoàn toàn trái ngược với những gì bà được biết đến khi sống ở Việt Nam. Có một khoảng cách vô hình ngăn cách mỹ thuật Việt Nam với thế giới, loại trừ mọi sự đóng góp chính đáng của mỹ thuật Việt trong lịch sử phát triển của mỹ thuật thế giới. Ngay trong một cuốn cẩm nang của một bảo tàng có uy tín in năm 1999, chỉ có một dòng duy nhất nói về nghệ thuật Việt và lại theo cách phủ nhận sự sáng tạo của người Việt rằng: “Cái mà người ta gọi là thời kỳ vàng son của Việt Nam - thời Lý Trần, mở đầu với nền độc lập. Gốm hoa lam Việt Nam có sự cách tân vĩ đại trong giai đoạn Trung Hoa đô hộ ngắn ngủi vào thế kỷ 15 và xuất phát từ thợ gốm phương Bắc (có nghĩa là Trung Quốc)”. Sự bất công này đã thôi thúc Kerry cầm bút viết để giới thiệu với thế giới một nền nghệ thuật Việt không hề thua kém bất cứ nền nghệ thuật nào. Bà tâm sự: “Khi đọc 3 dòng chữ ngắn ngủi chứa đầy những thông tin sai lạc trên, đặc biệt là chúng có khả năng dập tắt sự quan tâm của người đọc ngay trước khi họ bắt đầu tìm hiểu về nghệ thuật Việt Nam, tôi muốn khóc lên vì thất vọng, nhất là khi cuốn sách này vẫn còn đang lưu hành”.
 |
Bà Kerry Nguyễn-Long và cuốn sách Arts Việt Nam 1009-1945.
Gom những tư liệu mình đã tìm hiểu được về nghệ thuật Việt trong những chuyến đi dài ngày về Việt Nam, Kerry chính thức chấp bút cách đây 5 năm. Nhưng mọi thứ mới chỉ là bắt đầu. Hạn chế về tiếng Việt là trở ngại không nhỏ với Kery trong quá trình nghiên cứu, tìm hiểu thêm về nghệ thuật Việt. Nhưng may mắn, bà đã nhận được sự ủng hộ và hỗ trợ nhiệt tình của chồng - ông Nguyễn Long trong vai trò phiên dịch viên đồng thời là người bạn đồng hành trên đường săn lùng, tìm kiếm những tài liệu nói về tinh hoa của nghệ thuật Việt. Kerry cho biết, sở dĩ bà chọn viết về lịch sử mỹ thuật dân tộc Kinh giai đoạn 1009-1945 là bởi chưa có bất cứ cuốn sách tiếng nước ngoài nào viết về nghệ thuật Việt Nam giai đoạn này. Vẫn biết sẽ đối mặt nhiều khó khăn, nhất là khi bà không phải người Việt nhưng Kerry vẫn quyết tâm thực hiện dự án của mình. Bà bảo: “Viết một cuốn sách về lịch sử nghệ thuật Việt Nam không hề đơn giản, cái khó nhất là phải tìm hiểu văn hóa của nước đó”.
Cuốn Arts Việt Nam 1009-1945 có 13 chương, mỗi chương là một giai đoạn lịch sử được tác giả tiếp cận dưới góc độ nghệ thuật và lịch sử, văn hóa. Riêng 3 chương cuối được dành để trình bày về mỹ thuật triều Nguyễn với nội dung: mỹ thuật cung đình; mỹ thuật trong dân gian; sự can thiệp của người Pháp những năm cuối thế kỉ 19 - đầu thế kỉ 20 và hệ quả của nó với mỹ thuật Việt Nam. Sách do NXB Thế giới phát hành với sự hỗ trợ của Ðại sứ quán Australia nhân kỷ niệm 40 năm quan hệ ngoại giao Australia - Việt Nam. |
Ngoài ra, khi đặt bút viết cuốn sách này, Kerry cũng muốn “đưa lên diễn đàn quốc tế tiếng nói của thế hệ các nhà nghiên cứu Việt Nam - những người đã dày công ghi chép, thu thập vô số thông tin nhỏ nhoi từ nhiều di tích với những hiện vật kiến trúc, điêu khắc nhưng mỏng mảnh, ở trong nhiều tình huống khó khăn”. Ít nhiều hiện vật được ghi lại này đã không còn nữa. Các thông tin cũng bị “đóng khóa” trong các tạp chí, sách báo tiếng Việt nên không thể phổ biến rộng rãi toàn cầu. Viết bằng tiếng Anh chính là con đường để đưa nghệ thuật Việt ra ánh sáng của nhân loại. “Thế giới cần phải được biết đến sự phát triển của mỹ thuật Việt Nam” - Kerry nói.
Cuốn sách Arts Việt Nam 1009-1945 đã chính thức ra mắt độc giả những ngày đầu năm 2013 này. Đây là thành quả cho những nỗ lực không ngừng nghỉ vì tình yêu với nước Việt của một người ngoại quốc. Cuốn sách sẽ là mở đầu cho những bước đường khẳng định nghệ thuật Việt với thế giới. Đánh giá về cuốn sách, ông Trần Đoàn Lâm - Giám đốc NXB Thế giới, đơn vị phát hành cuốn sách cho biết: “Lâu nay vẫn tồn tại một quan điểm đánh giá, nhìn nhận chưa công bằng là Việt Nam chưa có nền nghệ thuật đặc sắc. Cuốn sách này ra đời là một trong những ấn phẩm hiếm hoi trên thế giới, thậm chí cả ở Việt Nam (mặc dù các tác giả Việt Nam cũng đã viết nhiều, nhưng ở bình diện rộng trên thế giới thì còn hiếm). Là nhà biên tập lâu năm ở một tạp chí nghệ thuật của châu Á nên tác giả có nhiều kinh nghiệm, trình bày, nghiên cứu cuốn sách hết sức công phu. Nhưng hơn hết vẫn là một tình yêu với nước Việt. Cuốn sách đã phát hiện ra được nhiều giá trị to lớn của nghệ thuật Việt, thực sự thêm một lần nữa khẳng định nền nghệ thuật Việt Nam đã và đang tồn tại, xứng đáng được thế giới biết đến.
Bảo Ngọc