Đọc một mạch 50 bài thơ của Thư, đôi môi bạn có thể không bị vấp váp bởi chữ nghĩa nào quá lạ, tâm trí bạn có thể không bị gãy gập bởi ý tứ nào quá sắc bén khác thường nhưng tôi dám chắc một điều, tâm hồn bạn sẽ sóng sánh xao động bởi những hóa thân linh hoạt của nhân vật trữ tình trong mỗi bài thơ. Ấy cũng là một sự lạ vậy. Cũng bởi lẽ đó, tôi muốn gọi Người lạ là những bài thơ hóa thân.
Ngoài những hưng phấn về mặt cảm xúc trực giác, tôi đã đọc Người lạ bằng sự tỉnh táo dò dẫm của lý trí, không chỉ trên từng câu chữ mà còn về mặt bố cục, như một thói quen nghề nghiệp. Tôi thú thật là không tìm ra ý tưởng nào về mặt bố cục của tập thơ và tự hỏi liệu đó phải chăng là một ngẫu hứng có sắp đặt? Nhờ sự xếp đặt không theo trật tự nào cả (hoặc một trật tự nào quá bí mật tôi chưa luận ra) mà tập thơ trở thành một màn tung hứng tự nhiên của nhiều vai, nhiều giọng. Những hóa thân khác nhau của nhà thơ trong từng bài thơ trở thành những góc ngoặt khúc khuỷu, đem đến nhiều hưng cảm mới mẻ cho bạn đọc.
Ngay bài thơ chủ đề, cùng tên với tập thơ đã thể hiện khả năng hóa thân của người viết. Bài thơ là lời của một ông lão say ngắm tuổi thanh xuân của đời mình qua hình dáng trẻ trung của một thiếu nữ ông tình cờ gặp: “Cô gái trẻ tôi gặp trong vườn sáng nay/vạt áo nàng ướp đầy mùi mây/của những ngày xuân chạng vạng/dù tôi nhìn nàng rất dịu dàng/nàng vẫn không giấu được nỗi bất bình trong đôi mắt sáng: “Sao ông nhìn người khác quá lâu?”/Ồ nàng ơi tôi có nhìn nàng đâu/tôi nhìn mùa xuân của tôi cách đây không lâu/hiện lại trên làn da nàng tuổi trẻ/tôi nhớ ngọn gió đã từng lùa rất khẽ/trên tóc xanh tôi qua mái tóc nàng/tôi chỉ nhìn thấy mùa sang/qua đôi má nàng/những cây hồng vườn nhà tôi trĩu quả./Mà thôi nàng ạ/một ngày kia khi nàng già đi/nàng sẽ hiểu lão già này nói gì”.
Cái tên Người lạ gây không ít phân vân, chẳng hiểu rằng nó được đặt từ góc nhìn của cô gái - đối tượng trữ tình hay của ông lão - người nói giọng của nhân vật trữ tình hoặc thậm chí cũng có thể là của tác giả - một đối tượng thứ ba giấu mặt không thuộc về văn bản nhưng hiện diện bao trùm? Tùy theo góc nhìn mà “người lạ” có thể là những đối tượng khác nhau. Chính sự mập mờ khó đoán của đầu đề bài thơ lại mở ra nhiều ngõ lối cho độc giả khi tiếp cận. Riêng tôi, tôi ngờ rằng, “người lạ” được nhìn bởi con mắt tác giả với những nhập thân, phân thân biến hóa khôn lường. Nàng tuổi trẻ kia hẳn là nữ sĩ Tạ Anh Thư - người đồng thời đã nhập thân vào ông lão để trả lời cho những thắc mắc của cô gái về cái nhìn khác lạ đựng nhiều suy tưởng của ông. Sự quán xuyến nhiều vai là điều bạn sẽ gặp thường xuyên trong tập thơ Người lạ, cũng là điều mà tôi cho là đặc sắc nhất của tập thơ.
Tạ Anh Thư đã thực sự nới rộng biên độ sống của chính mình bằng cách hóa thân liên tục trong những bài thơ khác nhau. Nương theo những hóa thân đó, cô lắng nghe chuyện đời từ những tiếng nói xa xôi nhất, từ những thân phận bé mọn nhất, từ những góc khuất im ắng nhất của đời sống. Ở chiều ngược lại, cũng bằng cách đó, Tạ Anh Thư đã ý nhị hé mở cánh cửa lòng để trang trải nhiều tâm sự riêng tư. Tâm hồn của người thơ trở nên sinh động dễ gần bởi được gửi gắm vào nhiều đối tượng khác nhau.
Thơ Tạ Anh Thư có sự chuyển dịch rõ ràng bằng những cú đổi giọng, đổi vai trong thủ pháp đối thoại, hút hồn ở chính sự phân thân của tác giả nhằm tạo ra một nhịp điệu trần thuật đa thanh, nhiều màu sắc. Có thể nói, Người lạ là tập thơ âm vang đa giọng chính nhờ thủ pháp hóa thân nhuần nhị của tác giả. Ở đó, độc giả nghe thấy giọng của người già (Con tạo), người trẻ (Chợ Tết), giọng phụ nữ (Chàng, Chiều đang phai trên môi em), giọng đàn ông (Chợ Tết, Nàng), giọng trẻ thơ (Mục đồng), giọng nhà hiền triết (Quán rượu, Viên sỏi, Thi sĩ)...
Đi liền với phong cách thơ đa giọng là những câu chuyện, những triết lý giản dị trong nội dung. Nếu được gọi Tạ Anh Thư bằng một cái tên khác, tôi rất muốn gọi cô là người kể chuyện bằng thơ bởi lối thơ giàu tính tự sự, giàu cốt truyện cô mang đến trong tập thơ Người lạ. Vậy là, chẳng có điều gì mới. Nhưng, nếu nói như Daniel Halpern - nhà thơ người Mỹ: “...ngôn ngữ của thơ tránh sự thông thường - nhưng thơ hay nhất đồng thời cũng ngợi ca sự thông thường”, tôi cho rằng thơ Tạ Anh Thư đã làm được việc ca ngợi sự thông thường bằng khả năng hóa thân linh hoạt vào những thân phận bé mọn, những sự vật nằm ngoài rìa của đời sống.
Dẫu năng lực hóa thân của Tạ Anh Thư đem đến nhiều góc nhìn cho thơ cô cũng như nhiều cung bậc xúc cảm cho độc giả, tôi vẫn ưa nhất thơ Tạ Anh Thư ở những bài thơ thuần tính nữ, dịu dàng, say đắm như thế này: Em có anh/Giấc mộng đêm hè ấy/Khi những con sông vẫn miệt mài trốn chạy/Về phía hư không/Em chạy về anh/Về phía vô cùng/Thủy triều dâng ngày trăng mọc/Ngập cả triền đê/Tình phơi con dốc/Đêm hè của những nụ hôn/Trằn mình mùi cỏ mọc/Áo nhuốm bụi gai/Sen tàn ngoài bãi/Đêm hè/Tiếng ai hát thuyền xa vẳng lại/Gió chín vin cành/Hẹn anh em mặc yếm xanh/Có con chuồn chuồn cánh mong manh/Đậu trên câu hát chiều giặt áo/Êm như trái tim người/Đã bình yên sau bão./Giấc mộng đêm hè/Em tỉnh dậy/Mồ hôi ướt áo/Trăng đã tàn bãi xanh. (Giấc mộng đêm hè).
Thơ Thư có những bài như một hơi thở nhẹ: “Bông hoa trong khe núi/Nở một mình cho ai/Gió đi không trở lại/Chỉ cơn mơ vang dài” (Không đề). Lại có những bài nồng nhiệt thiết tha: “Ngày đang phai trên môi em/Chàng hỡi sao chưa chịu tới/Tóc em gió cuốn rối bời/Công viên ngày tàn em đợi...” (Ngày đang phai trên môi em). Thứ thơ ca dịu dàng như hơi thở, tự nhiên như cỏ hoa như thế hẳn phải nở ra từ một tâm hồn nhạy cảm, mẫn tiệp và một trí tuệ đẹp.
Một hệ quả hay nói chính xác hơn là một thiết kế nhịp nhàng của Tạ Anh Thư cho sự đa giọng điệu trong thơ chính là sự đa màu, đa phong cách. Thơ của Thư vừa có những câu mang phong vị Đường Thi (Kinh đô, Con tạo...), vừa có những bài gợi nhắc lối Thơ Mới (Thiếu nữ; Xuân; Chuyện mùa xuân...) lại vừa có cả những bài viết theo thể tự do tràn đầy hơi thở hiện đại (Em, Nàng, Cái tên...). Không chỉ vừa phảng phất trữ tình, vừa đậm đà thế sự, tập Người lạ còn là tập hợp của những lời thơ vừa quê kiểng, dân dã, vừa đài các trí tuệ. Chắc hẳn cái sở học và kiến văn về văn chương của Tạ Anh Thư đã thấm nhuần vào thơ cô một cách tự nhiên để làm nên sự pha trộn, đa dạng đó cho tập thơ đầu tay.
Nhà văn người Mỹ Susan Sontag đã nói: “Văn chương, vốn là một sự tích lũy, lại là hóa thân của một lý tưởng về sự đa, sự bội, về sự pha trộn”. Nghĩ như vậy, để thấy Tạ Anh Thư có phẩm chất để bắt đầu một hành trình dài hơn, xa hơn trong văn chương với tập thơ đầu tay đa giọng, đa phong cách - Người lạ.