Người cao tuổi là một đối tượng đặc biệt. Khi công tác chăm sóc và bảo vệ sức khỏe nhân dân được quan tâm thì tuổi thọ của con người càng cao, số người cao tuổi ngày càng nhiều. Tuổi cao thường đi kèm với sự suy giảm sức khỏe và bệnh tật. Tuổi già, sức yếu và bệnh tật có mối quan hệ rất chặt chẽ với nhau. Khi bị bệnh tật, thuốc phòng, chữa bệnh được sử dụng trên đối tượng này dễ gây ra những tác dụng không mong muốn. Vì vậy cần thận trọng khi sử dụng thuốc cho người cao tuổi.
Đặc điểm của người cao tuổi
Người cao tuổi có đặc điểm thường thấy là dễ mắc bệnh, kể cả bệnh cấp tính lẫn mạn tính và một người có thể mắc nhiều bệnh khác nhau. Tuổi già với tình trạng đa bệnh lý trên một cơ địa đặc biệt khi sức khỏe đã bị hao mòn qua tuổi tác, qua thời gian là một lẽ thường tình. Vì vậy, những biến đổi trên cơ thể của người cao tuổi mang tính chất riêng biệt tùy theo từng người và nó không xuất hiện đồng thời giống nhau. Do đó, khi bị bệnh, nếu dùng thuốc để điều trị thì những tai biến, phản ứng phụ hoặc tác dụng không mong muốn của thuốc thường xảy ra ở đối tượng người cao tuổi nhiều hơn lứa tuổi trẻ, ở người cao tuổi này khác với người cao tuổi khác. Người ở lứa tuổi 60 - 70 thường có tỷ lệ tai biến do dùng thuốc cao gấp đôi so với lứa tuổi 30 - 40. Cứ 20 người cao tuổi dùng thuốc phòng, chữa bệnh thì có một người bị tai biến, chiếm tỷ lệ 5%. Những tổn thương, bệnh lý cơ thể kéo dài trong suốt cả thời gian của cuộc đời đã làm cho người cao tuổi dễ nhạy cảm với độc tính của thuốc do sự suy giảm về số lượng nhu mô và tế bào có hoạt tính. Người cao tuổi bị bệnh khi dùng thuốc điều trị thường dễ nhầm lẫn, hay quên, mắt mờ khó nhìn thấy để phân biệt thuốc, khó uống... hậu quả là thực hiện sai y lệnh và có khi gây nguy hiểm đến tính mạng.
Một đặc điểm cũng thường thấy ở người cao tuổi là có hai huynh hướng cực đoan: một là không muốn dùng thuốc kể cả khi bị mắc bệnh vì khó uống thuốc, sợ đau do tiêm thuốc...; hai là rất thích dùng thuốc với tính chất lạm dụng để mong muốn tăng cường sức khỏe, sống lâu trăm tuổi... Dù sao thì đối với những người cao tuổi, nguyên tắc cơ bản nhất khi dùng thuốc là phải có ý kiến và sự giám sát của thầy thuốc. Y tá hoặc người thân phải trực tiếp thực hiện việc cho uống thuốc và tốt nhất cũng như đối tượng trẻ em, thuốc phải để tránh xa người cao tuổi.
Các nguyên tắc sử dụng thuốc ở người cao tuổi
Người cao tuổi là một đối tượng đặc biệt do có những đặc điểm như đã phân tích ở trên. Vì vậy khi sử dụng thuốc để phòng, chữa bệnh cho người cao tuổi cần bảo đảm các nguyên tắc cơ bản sau:
- Việc phòng bệnh và chữa bệnh có nhiều biện pháp, phương thức khác nhau. Nếu dùng một phương pháp nào đó có thể cho kết quả tốt mà không cần dùng thuốc thì đó là cách thức tốt nhất. Đối với người cao tuổi, nên hạn chế sử dụng thuốc chừng nào tốt chừng đó, không nên nghĩ rằng mỗi khi có bệnh là phải có thuốc uống ngay.
- Khi bị mắc bệnh, trong những trường hợp cần thiết, nếu phải dùng thuốc mới chữa được bệnh thì nên dùng càng ít loại thuốc càng tốt, chọn thuốc ít độc, ít tác dụng phụ nhưng có hiệu lực cao. Chú ý nên chọn phương thức, đường đưa thuốc vào cơ thể an toàn nhất nhưng vẫn bảo đảm được sự hấp thu tốt và công hiệu.
- Cần chọn liều lượng thuốc thích hợp, tối ưu nhất để bảo đảm được tính hiệu quả, an toàn và hợp lý khi dùng thuốc. Phải tiên lượng đến trạng thái tổng quan của cơ thể người bệnh và bệnh tật mắc phải, khả năng giải độc của gan và thải trừ của thận. Điều luôn luôn cảnh báo là khi đang chữa bệnh này thì có thể phát sinh gây nên tác hại cho cơ thể do có thêm các bệnh khác. Gan và thận của người cao tuổi thường đã bị lão hóa nên khả năng giải độc và thải trừ không còn nhạy bén nữa. Vì vậy cần phải đề phòng những tác dụng không mong muốn của thuốc dễ có khả năng xảy ra.
- Khi người cao tuổi cần sử dụng thuốc trong một thời gian dài, phải thực hiện đầy đủ chế độ theo dõi, giám sát, kiểm tra, đánh giá, nhận định kết quả điều trị từng thời gian, từng giai đoạn và điều chỉnh liều lượng thuốc, loại thuốc cần thiết. Người cao tuổi thường bị mắc nhiều bệnh mạn tính nên việc dùng thuốc có khi phải kéo dài hàng tháng, thậm chí hàng năm. Vì vậy, thuốc dùng từng đợt dài hay ngắn tùy theo loại bệnh mắc phải, tùy theo loại thuốc sử dụng và kết quả đáp ứng điều trị nhưng nên có những khoảng thời gian nghỉ dùng thuốc xen kẽ.
BS. Nguyễn Võ Hinh