Ngôn ngữ giao tiếp chính trong xã hội loài người là ngôn ngữ nói. Trẻ em sinh ra có sức nghe bình thường và không bị các bệnh ảnh hưởng đến quá trình phát triển tiếng nói, như chậm phát triển tâm thần, tự kỷ, ngắn dây thắng lưỡi… thì tiếng nói sau thời gian 1-2 năm nghe bố mẹ, ông bà, anh chị và những người xung quanh nói chuyện, tự nhiên hình thành. Khi trẻ sử dụng được ngôn ngữ nói, trẻ có thể giao tiếp với cộng đồng tốt hơn, nhiều người hiểu trẻ hơn. Tuy nhiên, trẻ khiếm thính không có may mắn này.
Học nói ở trẻ khiếm thính
Để trẻ khiếm thính học được ngôn ngữ nói, trẻ cần phải sử dụng phần thính lực còn lại cộng với sự trợ giúp của máy trợ thính (máy nghe, ốc tai điện tử) để nghe và hiểu các từ người khác nói ra. Ngoài ra, nên dạy trẻ thêm về đọc hình miệng để giúp thêm cho trẻ đoán từ và ý của người nói chuyện đối diện.
Muốn trẻ khiếm thính học được ngôn ngữ nói thì sự quan tâm và hợp tác của gia đình rất quan trọng. Ba mẹ và các thành viên trong gia đình phải nói càng nhiều càng tốt, và phải thật kiên nhẫn. Nói thường xuyên không chỉ trong giờ nói chuyện, có thể trẻ không hiểu nhưng giúp trẻ sẽ nhận thức thêm về ngôn ngữ.
Trẻ khiếm thính khi học nói sẽ chậm hơn trẻ có sức nghe bình thường, tùy theo mức độ khiếm thính mà việc chậm này nhiều hay ít. Việc học ngôn ngữ nói có thể thành công nếu trẻ còn nghe vài âm, thanh, trẻ điếc sau ngôn ngữ tức là trẻ đã học nghe và hiểu được từ trước khi mất sức nghe và những trẻ dễ dàng đọc hình miệng. Việc học ngôn ngữ chắc chắn thành công nếu trẻ có sử dụng máy trợ thính phù hợp hầu như toàn bộ thời gian, có tham dự chương trình can thiệp sớm và được trợ giúp của các phòng khám chuyên sâu.
Để tạo hứng thú cho trẻ khi học nói, tốt nhất mỗi lần chỉ nên dạy trẻ vài từ. Chọn những từ dễ đọc, dễ nghe, dễ biết, dễ nhìn thấy như: chân, tay, quần, áo, đồ chơi của trẻ, đặc biệt là những đồ chơi hay những trò chơi trẻ thích. Khi nói chuyện với trẻ khiếm thính, nên ngồi gần trẻ và giảm bớt các tiếng ồn xung quanh. Tùy theo khả năng của trẻ, khoảng 2 tuần có thể chọn thêm từ khác, các từ mình muốn bé học phát âm lặp đi lặp lại trong hội thoại càng nhiều lần càng tốt và phát âm càng rõ ràng càng tốt.
Từ từ với thời gian, khi con bạn đã biết gọi tên mọi người và các vật cụ thể, bạn cần cho trẻ học thêm nhiều loại từ khác như từ chỉ hành động (lái xe, đi), từ miêu tả (em bé đang đói), từ chỉ cảm xúc (vui, giận). Những loại từ này giúp bé tìm hiểu thế giới xung quanh và chuẩn bị cho trẻ học nói thành câu.
Mỗi khi trẻ muốn gì hãy khích lệ trẻ dùng từ để nói. Đặt câu hỏi là cách khích lệ tốt nhất để trẻ nói. Lúc đầu chỉ nên đặt các loại câu hỏi đơn giản có - không, từ từ đến các câu hỏi chọn lựa, câu hỏi tình huống...
Ngoài những trò chơi khuyến khích trẻ nói lên cảm xúc, thì khuyến khích trẻ hát cũng là một phương pháp rất tốt giúp trẻ tạo giọng cao thấp và thay đổi giọng điệu của lời nói.
Một số khó khăn trẻ khiếm thính có thể gặp phải
Trẻ khiếm thính nhẹ và vừa học ngôn ngữ nói và giao tiếp bằng nói chuyện dễ dàng hơn trẻ khiếm thính nặng và sâu. Cùng mức độ khiếm thính, trẻ khiếm thính sau khi có ngôn ngữ cũng học ngôn ngữ nói và nói chuyện dễ dàng hơn trẻ điếc trước ngôn ngữ.
Trẻ khiếm thính có thể gặp khó khăn khi đọc hình miệng vì rất nhiều âm có hình miệng giống nhau, hoặc không thể thấy trên hình miệng. Trẻ khiếm thính cũng giống trẻ em khác không thể ngồi học lâu, vì vậy, đối với việc học ngôn ngữ nói cũng vậy, trẻ cũng không thể ngồi học lâu được.
Tuổi tốt nhất để học ngôn ngữ là từ khi sinh ra đến 7 tuổi. Từ 2 - 4 tuổi là thời gian trẻ học ngôn ngữ nhiều nhất. Vì vậy, việc phát hiện khiếm thính sớm, trợ thính sớm và giúp bé học ngôn ngữ sớm là rất quan trọng. Trẻ 7 – 8 tuổi vẫn chưa có ngôn ngữ thì việc học sau này rất khó khăn, không có ngôn ngữ trẻ sẽ rất khó khăn để phát triển những kỹ năng tư duy.
BS.CKII. NGUYỄN THỊ BÍCH THỦY