Người Việt ta đều thoát thai từ nông dân. Nông thôn Việt Nam dẫu có điều này điều kia trì trệ, lạc hậu, nhưng có những phẩm chất rất tuyệt vời, đến mức bị coi là bảo thủ, đặc biệt là tình làng nghĩa xóm. Những là bán anh em xa mua láng giềng gần, những là tối lửa tắt đèn, những là đầu làng cuối xóm, những là lá lành đùm lá rách, những là bầu ơi thương lấy bí cùng... vân vân và vân vân...
Đến mức, khi những người nông dân lên thành phố lập nghiệp, mang theo những thói quen, những cách sống bị coi là bảo thủ ấy, đã khiến nhiều người kêu lên: dân nông thôn lên thành phố đi... kinh tế mới, biến phố thành làng...
Nhưng có một thứ cả phố và làng hiện giờ đều đang phát triển, ấy là sự vô cảm của con người.
Ai cũng thấy điều ấy, ai cũng nói, ai cũng tặc lưỡi, nhưng đi tìm căn nguyên thì hình như ai cũng ngại, ai cũng lơ mơ.
Sự vô cảm thì ở đâu cũng có, thời nào cũng có, nhưng không hiểu tại sao, đến thời gian gần đây, nó trở nên phổ biến ở nước ta.
Và, phải nói rõ điều này, nó lại đến trước hết từ phía những công bộc của dân.
Chả thế mà liên tục hết bộ trưởng này rồi đến bộ trưởng nọ đều phải phát động các chiến dịch... cười trong cán bộ công nhân viên ngành mình.
Tìm hiểu hành trình kêu oan của ông Trương Bá Nhàn mới thấy kinh. Một người đàn ông cực cùng khổ, đi tù oan về gia đình tan nát, con không nhận ra mặt cha, vợ thờ ơ... 4 năm ngồi tù oan, ra tù liên tục 9 năm gửi đơn kêu oan không có hồi âm cho đến khi đơn đến được tay đoàn giám sát của Quốc hội. Không nhà cửa, không vợ con, lang thang làm thuê trong rẫy mì trong một rẫy heo hút trên Tây Nguyên, kiên trì kêu oan với sự trợ giúp của văn phòng luật sư người nghèo... sự vô cảm của các cơ quan nhận đơn đã lên đến cùng cực khi đến 9 năm gửi đơn mà chỉ có một lần được hồi âm. Cho đến khi được minh oan, thì viên chánh văn phòng viện kiểm sát thay mặt cơ quan xin lỗi ông chóng vánh có mấy phút với số tiền đền bù cho 4 năm tù oan và hàng ngàn ngày đằng đẵng kêu oan là 295 triệu đồng. Ông, người được xin lỗi và luật sư của ông không được nói lời nào, đến mức luật sư bật khóc. Cái việc viên chánh văn phòng viện kiểm sát đọc lời xin lỗi viết sẵn như cái máy và tất cả buổi xin lỗi chỉ chóng vánh trong mấy phút nhiều báo đã nói rồi, chỉ trích rồi, ở khía cạnh con người, ta nhận thấy một sự vô cảm đến tận cùng trong hành xử của ông này. Một thân phận người như thế, một nỗi oan ngút trời như thế, hoàn cảnh như thế, đau khổ như thế, mà sự đau khổ không phải do mình, do chính những người đang xin lỗi ông kia gây ra, nếu là các chị tiểu thương ở chợ, trước khi rút tiền, những đồng tiền mồ hôi nước mắt của mình để giúp, chắc chắn họ cũng sẽ có vài lời hỏi thăm an ủi động viên. Thế mà ở đây, lạnh lùng và tàn nhẫn. Chưa kể, ở vụ này, và nhiều vụ khác nữa, khi làm oan thì cương quyết, nhưng khi đàm phán để bồi thường thì cò kè bớt một thêm hai?
Hay như mấy ngày qua, cả xã hội như sôi lên vì chuyện ngành giáo dục “bắt” hàng triệu học sinh, cộng với nó là gấp mấy lần như thế người nhà, “lướt sóng sàn giáo dục” bằng cách tuyển sinh kỳ lạ mà ai cũng kêu trời, kể cả giáo viên, cả các nhà khoa học cho đến những bà mẹ khốn khổ ở vùng sâu vùng xa phải bán từng quả trứng, từng con gà... cho con đi học, cả đời chưa biết nét niếc là gì? Có một gia đình ở Hà Tĩnh đã phải thuê cả một cái xe cấp cứu hú còi chạy ưu tiên để chỉ trong 3 tiếng đồng hồ phải có mặt ở Hà Nội rút hồ sơ ở trường này nộp vào trường khác cho kịp giờ khóa sổ. Nhưng kỳ lạ, xã hội thì sôi lên như thế nhưng các quan chức giáo dục, những người bày ra “trò chơi” này, lại bằng chân như vại, lại phát biểu những câu rất vô cảm. Nhìn cảnh những đoàn người rầm rập chạy dưới mưa từ trường này sang trường khác để rút ra đút vào, cảnh khóc mếu của cả mẹ lẫn con, cảnh hàng ngàn khuôn mặt ngơ ngác cùng hướng lên màn hình công bố điểm y như các con bạc lúc cuối giờ mà kinh, mà cũng... ngơ ngác theo...
Sự vô cảm ấy rất dễ dẫn đến tội ác, hoặc tự mình gây ra hoặc vô tình gián tiếp. Không biết tự bao giờ người ta rất ngại đụng đến các vụ việc ở ngoài đường, gặp người bị nạn thì lơ đi, vì sợ liên lụy. Hoặc ý nghĩ mọi người xấu thì mình cố giữ cho mình sạch cũng là một thái độ vô cảm.
Từ đó nhiều người bị oan.
Hiện nay đang có tình trạng, bệnh nhân vào bệnh viện mà tử vong, thì bất biết nguyên nhân là gì, người nhà cứ đổ tuốt cho bác sĩ và bệnh viện cái đã, cứ kéo đông người đến làm áp lực cái đã. Cũng không thể phủ nhận có những lúc những nơi các y bác sĩ vô cảm với bệnh nhân, nhưng không phải vì thế mà cái gì cũng đổ hết cho họ. Như thế là vô trách nhiệm, là đổ oan, đổ tiếng ác cho người khác.
Ranh giới giữa sự vô cảm và tội ác nhiều khi nó rất mong manh. Ngay những ngày đầu tiên đi học năm nay, một nam sinh đã rút dao đâm bạn học nữ cùng lớp chỉ vì giờ ra chơi bạn nữ hỏi thăm: sao bạn không ra chơi mà lại nằm ngủ. Hai bạn này mới học chung, tức là mới biết nhau được mấy ngày. Bạn nữ tỏ ra quan tâm đến bạn trai, như một cách làm quen thân thiện. Và kết quả là những nhát dao lạnh lùng khiến cháu học sinh 15 tuổi phải đi cấp cứu ngay những ngày đầu tiên vào lớp, chưa kịp khai giảng.
Ngay cái sự học cả tháng rồi mới khai giảng cũng khiến cho cả cô và trò mất hết cảm xúc, mà không còn cảm xúc thì tức là... vô cảm. Ngày khai giảng là ngày vừa thiêng liêng, vừa xúc động, gây hưng phấn cho học sinh đầu năm học mới. Với đời một cháu học sinh, nhất là học sinh đầu cấp, đặc biệt là học sinh lớp một, ngày khai giảng nó vừa là sự háo hức, vừa là nỗi tò mò, là sự trông đợi để đến ngày ấy gặp bạn gặp thầy, vừa để thể hiện mình vừa qua đó thấy mình...
Thế mà giờ, học cả tháng rồi mới khai giảng, tất cả những gì các cháu háo hức, trông đợi, những khát khao, hồi hộp... mất hết, thay vào đó là sự quen thuộc đến nhàm chán những gì các cháu đã trải qua tháng vừa rồi, mấy năm vừa rồi.
Tất nhiên có rất nhiều lý do để sự vô cảm trong xã hội hiện nay ngày càng tăng lên, những ý kiến trên chỉ là một cách nhặt vô tình đầy sự chủ quan của người viết. Nhưng có một thứ hoàn toàn khách quan, ấy là khi cả xã hội vô cảm thì sẽ là một nỗi khủng khiếp khôn cùng, là sự lạnh lùng hơn băng, và tội ác sẽ bùng phát. May sao, bên cạnh sự vô cảm, chúng ta vẫn còn rất nhiều người tốt, việc tốt xảy ra hàng ngày, một cách tự nguyện, như chuyện anh thợ đào giếng Trần Nguyên Phương đã dũng cảm suốt mấy tiếng đồng hồ không nghỉ, cùng các đồng nghiệp của mình xuyên đêm cứu cháu bé Tú Anh khi cháu bị rơi xuống cái giếng khoan sâu đến mấy chục mét, hay như PGS.TS. Lê Thị Luân, tác giả của vắc-xin ngừa tiêu chảy vừa qua đời đột ngột đã được rất đông bạn bè đồng nghiệp và người nhà bệnh nhân đánh giá rất cao về tài năng cũng như nhân cách đối với công việc, với đồng nghiệp và bệnh nhân. Không quen nhưng thấy những gì báo chí viết về chị, bạn bè nói về chị trên mạng xã hội, ta biết đây là một con người vô cùng tốt, có trách nhiệm với đồng nghiệp, với công việc... Nhưng đời là thế, những việc tốt thì âm thầm, trong khi sự vô cảm, những việc xấu... lại cứ bày ra trước mắt...
Văn Công Hùng
