Trong tâm thức của người nghệ sĩ ở tuổi xấp xỉ 90 hôm nay là những ký ức không thể nào quên về từng cử chỉ, hành động, lời nói của Bác qua mỗi lần tiếp xúc và ông luôn coi đó là niềm vinh hạnh lớn mà nghề báo đã dành cho mình.
Bức ảnh Bác Hồ về thăm quê nổi tiếng của NSNA Trịnh Hải.
NSNA Trịnh Hải kể, một lần đang công tác ở Vinh, ông được đi theo Bác thăm quê nhà Kim Liên (Nam Đàn - Nghệ An) và đã chụp được bức ảnh nổi tiếng Bác Hồ về thăm quê. Đây là thời điểm cuối năm 1961, là lần thứ hai và cũng là lần cuối cùng trong đời Người được về nơi chôn rau cắt rốn. Từ căn nhà tuổi ấu thơ ở làng Sen (Kim Liên), khi Bác bước sang nhà bên thì dân làng kéo đến rất đông. Xúc động với tình cảm bà con dành cho mình, Bác nói: “Tôi đi công tác, nhân dịp ghé về thăm quê hương nên không kịp mang theo quà. Bây giờ ai nhiều tuổi ở đây thì giơ tay lên tôi mời thuốc lá”. Trong hộp thuốc lá còn chừng 6,7 điếu, Bác chia hết cho các cụ cao tuổi. Trịnh Hải sau đó hỏi nhỏ bác sĩ đi theo Bác: “1 ngày Bác hút mấy bao thuốc lá?”. Vị bác sĩ nói: “Trước đây hạn chế 1 bao, giờ thì 10 điếu 1 ngày. Bác chia hết thuốc cho mọi người, thế là từ giờ đến mai sẽ nhịn”. Lúc ấy ông cũng đang nghiện thuốc lá thơm nên rất hiểu sự “thèm thuốc”, thế mà Bác nhịn được trong gần một ngày chỉ vì giữ nguyên tắc “1 ngày 10 điếu”. Qua lần ấy, ông rất thấm thía tính kỷ luật tự giác ngay cả trong sinh hoạt của Bác.
Cũng trong dịp Bác về Nghệ An, Tỉnh ủy tổ chức một cuộc họp mặt để các vị lão thành cách mạng được gặp Bác. Trịnh Hải cầm máy ảnh đứng trên bục sau lưng Bác nên quan sát hết toàn bộ hội trường lúc đó đã chật kín. Bỗng Bác chỉ vào một cán bộ trẻ ngồi hàng ghế đầu nói: “Chú này có thấy ông già đứng thập thò mãi ở cửa không? Chú còn trẻ phải ra xin lỗi rồi mời cụ ấy vào”. Thế là những cán bộ còn trẻ có lẽ là cán bộ cấp tỉnh ngồi hai hàng ghế đầu lặng lẽ đi ra ngoài để các cụ được mời lên ghế trên ngồi. Bác giáo dục giới trẻ thật là đơn giản và sâu sắc về đạo lý tôn trọng người cao tuổi.
Trịnh Hải được Bác Hồ khen một lần nhưng không phải vì những bức ảnh đẹp mà là cách ăn mặc gọn gàng. Năm ấy là 1960, nhân Ngày Quốc khánh 2/9, Bác mời cơm các gia đình có công với cách mạng từ miền Trung trở ra đến Việt Bắc. Hôm ấy, Bác mặc bộ quần áo nâu. Bác đi chạm ly tất cả các mâm nhưng không uống. Đến bàn dành cho các Bộ trưởng và các nhà báo, thấy một người mặc bộ com-lê thắt cà-vạt nhàu quá, Bác dừng chân bảo người ấy: “Chú mặc thế này mà đón khách à? Chú xem các gia đình đến đây toàn nông dân, bình thường người ta ăn mặc xuềnh xoàng có gì mặc nấy nhưng hôm nay đến đây họ mặc quần áo tươm tất còn chú mặc thế này thì gần người ta sao được”. Rồi Bác quay sang Trịnh Hải (khi ấy ông mặc áo sơ mi trắng, quần kaki xanh, đi đôi giày da): “Đây này, mặc như chú này thì được”.
Nghệ sĩ nhiếp ảnh Trịnh Hải.
Ông nhớ, ngày 1/5/1968, khi Bác Hồ dự lễ mít-tinh ở Quảng trường Ba Đình, do sức khỏe của Bác đã có phần giảm sút nên cảnh vệ không cho các nhà báo (cả trong nước và quốc tế) tiếp cận Đoàn Chủ tịch. Thấy cánh nhà báo nhốn nháo không ai làm việc được, Bác đứng lên gọi bằng tiếng Pháp: “Photographes” (các nhà nhiếp ảnh). Thế là mọi người ùa lên, không bị cản trở nữa. Bác Hồ rút hoa bày trên mặt bàn tặng mỗi người một bông. Lúc ấy, Trịnh Hải vì mải miết chụp ảnh Bác Hồ nên đến lượt mình thì không còn bông hoa nào. Nhưng điều đó không làm ông buồn bởi ông đã may mắn hơn các đồng nghiệp khác khi chụp được bức ảnh Bác tặng hoa nữ nhà báo Madeleine Riffaud, phóng viên báo L’Humanité của Đảng Cộng sản Pháp (người đã xin được nhận làm con nuôi Bác Hồ và đã viết nhiều bài báo về Bác cũng như về cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước của dân tộc ta).
Dù bận trăm công nghìn việc nhưng Bác rất quan tâm đến những người làm báo Nhân Dân. Bác thường gửi quà cho những người làm báo Đảng. Có lần Bác gửi thuốc lá thơm, chia nhau mỗi người một điếu. Có năm Bác gửi cho xoài, hai người ăn chung một quả, rồi có năm lại gửi nước mắm, chia nhau mỗi người một chai. Về sau Bác bảo đồng chí Tổng Biên tập Hoàng Tùng giữ lại nhuận bút bài báo “Nói mà nghe” để cuối năm âm lịch, Bác góp thêm tiền vào liên hoan tất niên.
Trong căn phòng ấm áp tại tư gia ở phố Nguyễn Chí Thanh (Hà Nội), NSNA Trịnh Hải say sưa kể về những lần chụp Bác và những câu chuyện đằng sau những bức hình. Chính trong khoảng thời gian được gần gũi Người, ông đã học được nhiều đức tính quý báu của Bác để rồi ông luôn nhắc nhở bản thân luôn phải cố gắng rèn giũa, kiên trì và bền bỉ với công việc. Hôm nay trong những ngày mùa Thu lịch sử, NSNA Trịnh Hải bảo: “Nghĩ về Bác, lòng ta trong sáng hơn!”.