Gần đây, Hà Nội chợt nhận ra rằng các quy hoạch của mình đã bị băm nát bởi sự tùy tiện, lợi ích cục bộ kéo dài hàng chục năm nay. Hệ lụy kéo theo là giao thông và môi trường khu vực trung tâm ngày càng phải chịu áp lực quá tải. Trong khi đó, vùng ven đô lại chưa đáp ứng được các điều kiện về hạ tầng điện, nước, trường, chợ, bệnh viện để người dân sinh sống nhưng lại “thừa thãi” ô nhiễm do ít được cơ quan quản lý để mắt…
Chen chúc “hưởng” ô nhiễm ở trung tâm
Khi mới thành hình cách đây chưa tới chục năm, trục đường hướng tâm Lê Văn Lương - Tố Hữu từng rất thông thoáng, nhiều người cảm thấy ngạc nhiên về sự rộng rãi xung quanh. Trong cái thoáng mát ấy đã lấp ló sự tắc nghẽn hiện tại bởi nhan nhản các móng tòa nhà cao tầng đang rùng rùng xây dựng.
Giờ đây, chính tuyến đường này là “thủ phạm” ùn tắc nghiêm trọng. Dọc hai bên đường, các tòa nhà cao chót vót đã “trưởng thành”, dân cư đông đúc tụ vào một chỗ tạo áp lực khổng lồ mà hạ tầng giao thông không kịp đáp ứng. Điều ngạc nhiên là khi ra đời, trục đường hướng tâm Lê Văn Lương - Tố Hữu được trông mong rằng sẽ giảm tải cho trục đường huyết mạch Nguyễn Trãi, rồi bỗng trở thành nỗi bức xúc cho người tham gia giao thông.
Hệ quả của sự quá tải về mật độ dân luôn đi kèm với môi trường xuống cấp.Ngoài sự xuống cấp về chất lượng nước ngầm thì nước mặt ô nhiễm cũng khiến người dân bị ảnh hưởng trực tiếp. Ngày nay, sông Tô Lịch đã bị lấp một phần, cắt đứt mạch sông này với Hồ Tây và ngã ba sông Thiên Phù, sông Nhuệ và sông Hồng. Các mạch sông không thể liên thông với nhau như trước, phá mất thế phong thủy của Hà Nội. Nạn ô nhiễm môi trường khiến các nhánh sông chảy quanh địa bàn Hà Nội đã trở nên đen kịt, nhiều nơi bốc mùi hôi thối, không còn thấy sự sống xuất hiện dưới lòng sông, điển hình như sông Tô Lịch, sông Nhuệ…
Người dân chen chúc ở trung tâm khiến ô nhiễm không khí trầm trọng.
Vấn nạn khác là ô nhiễm không khí từ sự quá tải giao thông. Vào giờ cao điểm, nồng độ bụi tính trung bình của riêng TP. Hà Nội gấp 4 lần tiêu chuẩn cho phép, nồng độ khí CO cao hơn 2,5 lần, hơi xăng cao hơn 12,1 - 2.000 lần tiêu chuẩn cho phép. Người dân sống quanh các điểm nóng giao thông có biểu hiện triệu chứng rõ tới sức khoẻ như kích thích các hệ cơ quan mắt, mũi, họng, da. Báo cáo của Sở Tài nguyên và Môi trường Hà Nội cho thấy sự phát thải các khí carbon oxide (CO), hỗn hợp các chất hữu cơ bay hơi (VOC) và nitơ dioxide (NO2) là rất cao. Lượng thải các khí này tăng lên hàng năm cùng với sự phát triển về số lượng của các phương tiện giao thông.
Các “vệ tinh” vùng ven cho… “muỗi ở”
Trong khi đó, rất nhiều khu đô thị chỉ cách vùng lõi trên dưới 10km như phía Tây (Hòa Lạc) và phía Đông (Mê Linh) nhưng cả chục năm nay bỏ hoang, mặc cho ruồi muỗi, gián chuột và cả… những người vô gia cư tự tung tự tác. Lý do là một số vùng ngoại ô với điều kiện đi lại và hạ tầng xã hội kém, chưa đủ sức hấp dẫn dân cư chuyển ra ở. Ngoài ra, một số dự án trọng điểm đã được khởi động từ lâu vẫn chưa hoàn thành, như Khu công nghệ cao Hoà Lạc, khu Đại học Quốc gia, khu công nghiệp phụ trợ Nam Hà Nội… cũng làm việc giãn dân nội đô trở nên khó khăn hơn.
Nhưng trên hết, đó là những yếu tố về hạ tầng vùng ven đang rất thiếu và yếu, chưa kể giao thông vào trung tâm lại rất bất tiện, tốn kém thời gian. Điển hình như một số nhà đầu tư vào KĐT An Khánh (Hoài Đức, Hà Nội) cho rằng, họ cũng có ý định chuyển về sinh sống vì không gian thoáng đãng, rộng rãi nhưng rất e ngại về chuyện học hành cho con cái, rồi các dịch vụ, chợ búa, cơ sở y tế xung quanh quá thiếu thốn.
Đề xuất các biện pháp phát triển đô thị vệ tinh, TS. Nguyễn Trúc Anh - Viện trưởng Viện Quy hoạch xây dựng Hà Nội cho rằng, cùng với kêu gọi đầu tư thì thành phố cần thực hiện tốt công tác giải phóng mặt bằng; ban hành nhiều chính sách cải thiện môi trường kinh doanh. Hoàn thiện hệ thống giao thông kết nối đô thị vệ tinh với trung tâm. Đặc biệt, có chính sách ưu đãi cư dân ở đô thị vệ tinh về tài chính khi mua nhà, ưu đãi học phí...
Theo Đồ án Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô Hà Nội đến năm 2030 và tầm nhìn đến năm 2050 đã được Chính phủ phê duyệt, Hà Nội sẽ gồm đô thị trung tâm, 5 đô thị vệ tinh và các thị trấn sinh thái. 5 đô thị vệ tinh là Hoà Lạc, Sơn Tây, Xuân Mai, Phú Xuyên và Sóc Sơn. Mỗi đô thị đều được xác định với các chức năng riêng biệt, sẽ góp phần giảm áp lực về dân cư, giảm sức ép cho khu vực nội đô. Tuy nhiên, nếu tiếp tục theo kiểu quy hoạch cho có, thiếu những điều kiện cơ bản về hạ tầng như đường sá, chợ búa, trường học, bệnh viện… thì những mong mỏi về đô thị vệ tinh giúp giảm tải sẽ sớm muộn cũng “phá sản”.