Nấm miệng Candida là nguyên nhân thường gặp của trẻ đến khám tại các phòng khám Nhi, cũng như là lý do các bà mẹ đưa bé đến mua thuốc tại các hiệu thuốc tây. Bệnh có thể được phát hiện tình cờ qua thăm khám, hay do những triệu chứng khó chịu của bé mà bà mẹ mang bé đến khám.
Mặc dù chẩn đoán và điều trị không khó, tuy nhiên vẫn còn những trường hợp bị bỏ sót có thể gây diễn tiến bệnh nặng hơn, hay không phải là nấm miệng nhưng một số bà mẹ vẫn tự ý dùng thuốc rơ miệng kháng nấm không cần thiết trong thời gian dài. Bài này chia sẻ kiến thức về nấm miệng candida ở trẻ em với các bà mẹ, bạn đọc để giúp tránh bỏ sót bệnh nấm miệng candida, cũng như tránh lạm dụng thuốc rơ miệng trong các tình trạng không cần thiết.
Nấm candida có những đặc điểm gì?
- Bình thường nấm candida thường trú trên cơ thể và không xâm lấn gây bệnh.
- Có 40 - 60% dân số là người lành mang Candida trên cơ thể.
- Candida bình thường tồn tại ở da, hệ tiêu hóa, cơ quan sinh dục nữ... và có nhiều chủng khác nhau, trong đó chiếm tỉ lệ cao nhất là chủng candida albicans 70%.
- Trẻ thường nhiễm candida trong lúc sinh khi mẹ bị nấm candida âm đạo lúc mang thai.
- Miệng trẻ sơ sinh có pH thấp thuận lợi cho nấm phát triển.
- Nấm candida có 0,5 - 20% số nhũ nhi khỏe mạnh và 50% trẻ nhiễm HIV-AIDS.
Yếu tố thuận lợi nào cho nấm candida ở miệng phát triển gây bệnh?
- Hệ miễn dịch của trẻ chưa trưởng thành.
- Vệ sinh răng miệng kém, đặc biệt ở các bé đang điều trị chỉnh hình nha có mang các dụng cụ chỉnh nha gây khó khăn cho vệ sinh răng miệng.
- Các bệnh gây suy giảm hệ miễn dịch: HIV - AIDS, ung thư.
- Dùng thuốc corticoid - kháng sinh kéo dài - thuốc ức chế miễn dịch - hóa trị liệu ung thư.
- Suy dinh dưỡng.
- Chấn thương tại chỗ.
- Đái tháo đường.
- Giảm chức năng tuyến nước bọt.
Nấm candida ở miệng gây ra những triệu chứng gì ở trẻ em?
- Không triệu chứng, có thể do phát hiện tình cờ trong khi thăm khám một bệnh khác hay do tình cờ thấy những mảng trắng trên niêm mạc má hay lưỡi.
- Trẻ biếng ăn, hay có thể thay đổi vị giác ăn không cảm thấy ngon miệng.
- Đau rát họng, kích thích.
- Nôn ói.
- Nếu nặng: gây khó nuốt (nếu nấm lan xuống thực quản) hay khàn giọng (nếu nấm lan xuống thanh quản).
Khám miệng bé bị nấm miệng candida sẽ thấy những hình ảnh gì?
- Các mảng trắng như sữa, hay kem, phủ trên nền hồng ban - dính chặt vào niêm mạc lưỡi, má... khó bóc tách và khi cố bóc tách có thể gây chảy máu.
Đa số biểu hiện dưới dạng giả mạc trắng, một số biểu hiện với dạng bạch sản, tăng sản lưỡi, hay dạng viêm lưỡi có dạng hình thoi ở giữa lưỡi. Với trẻ hay dùng thuốc corticoid hít, hay xông trong điều trị dự phòng suyễn mà không súc miệng sau xịt, cũng có thể bị nấm miệng candida dưới dạng hồng ban thường thấy ở vùng vòm họng.
Chẩn đoán dựa vào gì? Có cần thiết phải làm xét nghiệm không?
- Chẩn đoán chủ yếu dựa khám lâm sàng.
- Xét nghiệm hiếm cần thiết và chỉ thực hiện trong trường hợp khó chẩn đoán, kém đáp ứng điều trị... sẽ thấy các tế bào hạt men nẩy mầm, sợi tơ nấm giả khi nhuộm Gram, soi tưoi, hay sinh thiết và có thể định danh chủng nấm candida khi quệt cấy bệnh phẩm.
Các tình trạng hay bệnh lý nào có thể bị chẩn đoán nhầm là bị nấm miệng?
Lưỡi bản đồ: đây là tình trạng mà bà mẹ hay thường bị nhầm lẫn với nấm miệng candida nhất, và hay tự ý mua thuốc kháng nấm rơ miệng cho trẻ. Tình trạng rơ miệng không đúng này không những không cần thiết, mà đôi khi làm tăng thêm tình trạng khó chịu, tổn thương lưỡi và thậm chí biếng ăn của bé vì làm tổn thương các nụ vị giác trên lưỡi do rơ lưỡi không cần thiết và không đúng. Điều cần lưu ý là lưỡi bản đồ không phải là tình trạng nhiễm nấm candida miệng, với mảng có bờ giới hạn rõ trên lưỡi, và đôi khi gây loét lưỡi.
Dính sữa hay thức ăn: các mảng trắng dễ dàng làm sạch khi rơ miệng bằng gạc sạch. Dính sữa và thức ăn thường gặp tuổi ăn dặm và đặc biệt ở trẻ bú sữa công thức.
Loét miệng dạng aptơ: có thể kèm theo sốt, đau họng và khó nuốt. Điều trị tình trạng này chủ yếu là nâng đỡ, giảm sốt, giảm đau và bổ sung vitamin.
Trẻ bị bệnh tay chân miệng: trẻ có lở, loét miệng và thường kèm hồng ban mụn nước ở lòng bàn chân, bàn tay, gối, mông và có thể kèm sốt và/ hoặc các biến chứng nặng khác về thần kinh, tim, phổi... Trong điều trị giảm đau họng của bệnh tay chân miệng có thể dùng thuốc ngậm hỗn dịch kháng acid và đôi khi sự dính các thuốc này trên miệng, lưỡi bé có thể bị chẩn đoán nhầm là bị nhiễm candida ở miệng.
ThS.BS. NGUYỄN ĐÌNH HUẤN