Hà Nội lúc này vẫn còn lành lạnh và trời nồm ẩm ướt nhưng dạo quanh đường phố thấy những lò thi, những lớp học thêm trên mọi nẻo đường thành phố thì thấy không khí cứ rừng rực, nóng ran. Thì ra mùa thi sắp đến.
Nam thanh nữ tú ngồi ghế lớp 12 đang phập phồng hồi hộp trước hai kỳ thi tốt nghiệp phổ thông và thi vào đại học để chọn nghề cho cả đời mình đã đành mà học trò đang học lớp 5, lớp 9 cũng nhao nhác lo thi để được chọn vào trường nào đấy. Đến cả trẻ nít mẫu giáo tuy không lo nhưng cả nhà lại lo chuyện con vào lớp một! Tất cả cứ sôi sùng sục. Nguyện vọng thì lắm, khát vọng thì nhiều mà sự đáp ứng thì có hạn nên thi là một giải pháp.
Thi là cuộc tranh đua và giải pháp tranh đua này ở ta lại là học thêm.
Học thêm không hẳn để nâng cao kỹ năng, bổ sung kiến thức mà để toại nguyện sở cầu, giải quyết khâu oai nếu lọt được qua hàng rào thi cử. Hình như thế nên các lớp luyện thi, học thêm chỉ thấy tung ra những bộ đề mẫu, những bài tập mẫu để rồi thí sinh tương lai thành những con vẹt, những robot làm bài theo cái mẫu đã được lập trình! Đã có chuyện thí sinh trúng tủ bài thi phân tích Bên kia sông Đuống của Hoàng Cầm và cứ thế chép điều thuộc lòng đáp án trong đầu. Thế nhưng đáp án viết tắt tên nhà thơ là HC và cứ thế, cả bài thi nói rất hay về Bên kia sông Đuống của nhà thơ... Huy Cận!
Nhiều nhà trường phổ thông cũng sính bệnh thành tích những là tỷ lệ học trò đỗ được vào ĐH hay trường nọ trường kia khi chuyển cấp nên ra sức nhồi nhét càng nhiều càng tốt và bắt học thuộc lòng hàng trăm đáp án đề thi.
Không ít phụ huynh còn mang bệnh thành tích nhà trường nên ra sức bắt con cháu đi học thêm, nhồi tiếp!
Thi cử ở nước ta sao quá nặng nề cho người học và tốn kém quá nhiều cho xã hội. “Có học có thi” là chuyện bình thường nhưng “học để thi lại là chuyện không bình thường. Chính vì quan niệm “học để thi” đã ăn sâu vào tâm trí của hầu hết người dạy lẫn người học nên việc học và dạy trở nên đối phó, biến học sinh, sinh viên thụ động như những chú gà công nghiệp trong khi mục đích của giáo dục, đào tạo luôn đòi hỏi những kỹ năng chủ động nghiên cứu, sáng tạo ở bậc học mà lâu nay chương trình còn nặng tính tầm chương này.
Năm nay thi tốt nghiệp THPT giảm từ 6 môn xuống 4 môn thi, thời gian thi môn văn, toán cũng có giảm nhưng liệu sự thay đổi này có làm giảm bớt áp lực đối với học sinh lớp 12? Áp lực lớn nhất không phải là số môn thi, thời gian thi mà chính là quan niệm thi.
Theo thống kê từ các bệnh viện, sau mỗi mùa thi cử, số học sinh-sinh viên đến khám, điều trị các bệnh rối nhiễu tâm trí ngày một tăng. Thống kê từ các phòng khám bệnh tâm thần cho trẻ em, trẻ vị thành niên cho thấy hàng năm có hàng chục ngàn ca bị rối nhiễu tâm trí. Vì áp lực từ gia đình, nhà trường và nỗi sợ hãi thi cử không đậu, không với được ước muốn cao siêu của cha mẹ, nhiều học sinh lâm vào tình trạng rối loạn cảm xúc, trầm cảm, thậm chí có em còn tự tử...
Thiết nghĩ, ở hệ phổ thông nên bỏ kỳ thi tốt nghiệp để cho nhà trường đánh giá và cấp chứng chỉ tốt nghiệp. Cần thiết, thi ĐH-CĐ cũng bỏ, giao quyền xét tuyển cho từng trường để học sinh hết phổ thông được tự do chọn nghề khi tự lượng sức mình. Tuy nhiên, Bộ Giáo dục - Đào tạo cần quản chặt chất lượng dạy chính xác, nghiêm túc ở “đầu ra”. Có như thế, thi cử sẽ không thành nỗi ám ảnh. Các cấp quản lý chẳng phải lo chuyện cấm dạy thêm rồi than thở “lực bất tòng tâm”.
Khi thi cử trở thành bình thường, “có học có thi” mà không phải “học để thi”, chất lượng Giáo dục - Đào tạo hẳn sẽ thay đổi. Xã hội sẽ tiết kiệm được rất nhiều thời gian, công sức, tiền bạc. Vấn đề là cách làm của Bộ Giáo dục - Đào tạo mà thôi.
Lê Quý