Trong quá trình mang thai và sinh con ở người phụ nữ luôn tiềm ẩn những rủi ro, nhất là phụ nữ có yếu tố nguy cơ và một số bệnh mạn tính. SK&ĐS xin giới thiệu loạt bài về một số bệnh lý thường gặp khi mang thai nhằm giúp các bà mẹ trang bị những kiến thức cần thiết để “mẹ tròn con vuông”.
Những yếu tố nguy cơ
Về thể chất
Vị thành niên gái từ 15 tuổi trở xuống tăng nguy cơ bị tiền sản giật (một thể cao huyết áp xảy ra khi có thai), nếu sinh cũng tăng nguy cơ sinh con nhẹ cân hay thiếu dinh dưỡng. Phụ nữ từ tuổi 35 trở đi tăng nguy cơ gặp nhiều vấn đề như cao huyết áp (CHA), đái tháo đường khi có thai và cả các biến chứng khi chuyển dạ.
Phụ nữ nặng dưới 50kg trước khi mang thai có thể dễ sinh con nhẹ cân nhưng nếu mẹ béo phì lại có thể sinh con to, sinh khó và mẹ cũng dễ bị đái tháo đường phát sinh khi có thai và tiền sản giật.
Phụ nữ thấp bé, dưới 1,5m thường có xương chậu nhỏ nên thai có thể khó di chuyển qua đường sinh dục, chuyển dạ có thể khó khăn. Tầm vóc nhỏ cũng dễ bị sinh non và thai không phát triển như mong muốn.
Cấu trúc bất thường của cơ quan sinh sản như tử cung đôi hay cổ tử cung yếu có xu hướng gây sinh non.
Về khía cạnh xã hội
Những phụ nữ chưa kết hôn hay thuộc tầng lớp nghèo có nhiều nguy cơ hơn khi có thai, có thể do thiếu sự chăm sóc y tế, ăn uống không đầy đủ…
Về tiền sử thai nghén
Nếu đã từng gặp sự cố ở những lần có thai trước thì cũng cần đề phòng vì có thể lặp lại ở kỳ thai này, ví dụ sinh non, sinh con nhẹ cân hay con quá to (trên 4kg), con có khuyết tật, sẩy thai, thai già tháng (quá 42 tuần), không dung nạp giữa máu mẹ và máu con (mẹ có Rh âm), đã phải mổ lấy thai hoặc con chết sau sinh thời gian ngắn. Có những bệnh dễ lặp lại sự cố, ví dụ phụ nữ bị bệnh đái tháo đường hay sinh ra con to quá 4kg. Phụ nữ đã từng có con bị bệnh về gen dễ sinh ra con cũng mắc bệnh tương tự. Trong trường hợp này, dù con sinh ra đã chết cũng vẫn cần làm các xét nghiệm di truyền và còn làm cho cả bố mẹ nếu như có ý định mang thai nữa.
Nếu khi đã mang thai thì những thăm dò như: siêu âm chẩn đoán, thử mẫu gai nhau và chọc hút nước ối có thể giúp xác định thai có bệnh về gen hay có khuyết tật bẩm sinh hay không. Nếu đã sinh nhiều lần (quá 5 lần, ngày nay hiếm) dễ có nguy cơ chuyển dạ nhanh và băng huyết sau sinh; tăng nguy cơ nhau bám không đúng chỗ và đó là nguy cơ cho thai nghén.
Những bệnh thường gặp
Bệnh tim
Hầu hết phụ nữ bị bệnh tim, kể cả bệnh ở van tim và một vài khuyết tật bẩm sinh của tim vẫn có thể sinh an toàn và có con khỏe mạnh, không có ảnh hưởng lâu dài nào đến chức năng tim hay tuổi thọ. Tuy nhiên, nếu bị suy tim từ trước khi có thai thì có nguy cơ cao phát sinh nhiều vấn đề.
Khoảng 1% phụ nữ bị bệnh tim nặng từ trước khi có thai đã tử vong khi mang thai do biến cố suy tim - một nguyên nhân thường gặp.
Nguy cơ phát sinh sự cố tim tăng dần theo thời gian thai nghén khi tim phải tăng công suất làm việc. Phụ nữ có thai bị bệnh tim có thể bị mệt khác thường và phải hạn chế vận động nhưng hiếm khi có chỉ định phải phá thai ngay từ mấy tháng đầu của thai nghén. Nguy cơ cũng tăng khi chuyển dạ và khi sinh. Với bệnh tim nặng thì cả khi đã sinh thì nguy hiểm vẫn chưa qua, ít nhất trong 6 tháng, phụ thuộc vào từng thể bệnh tim.
Bệnh tim còn có thể ảnh hưởng đến thai, có thể sinh non, nếu người mẹ bị khuyết tật tim bẩm sinh thì con sinh ra cũng dễ bị bệnh tim bẩm sinh tương tự. Thăm dò bằng siêu âm có thể phát hiện được những khuyết tật này từ khi thai chưa sinh ra. Nếu bệnh tim nghiêm trọng ở phụ nữ có thai bỗng xấu đi thì thai có thể tử vong.
Một số thể bệnh tim không nên có thai vì tăng nguy cơ tử vong cho mẹ, ví dụ như bệnh tăng áp lực động mạch phổi nguyên phát và hội chứng Eisenmenger. Nếu phụ nữ bị một trong các bệnh này mà lại có thai thì thầy thuốc khuyên nên chấm dứt thai kỳ càng sớm càng tốt.
 Nên khám thai định kỳ để phát hiện bệnh lý nếu có. Ảnh: Gettyimages |
CHA và thai nghén
CHA là khi có trị số huyết áp lớn hơn 140/90mmHg. Nói chung, CHA có thể làm phát sinh bệnh mạch vành, đột quỵ, suy tim và bệnh thận.
Vì sao CHA đe dọa sự an toàn cho mẹ và thai? Mặc dù nhiều phụ nữ có thai bị CHA vẫn có thể sinh con khỏe mạnh và không có vấn đề gì nghiêm trọng, nhưng thầy thuốc vẫn coi là nguy hiểm cho cả mẹ và thai. Những phụ nữ đã bị CHA từ trước khi có thai dễ gây ra một số biến chứng khi có thai hơn những phụ nữ có huyết áp bình thường. Một số phụ nữ khác chỉ bị CHA khi mang thai (gọi là CHA thai nghén). Tác động của CHA đến thai nghén có thể nhẹ nhưng cũng có thể nặng, ví dụ gây tổn thương thận và các cơ quan của người mẹ hoặc có thể làm cho thai sinh ra nhẹ cân và sinh non. Trường hợp nặng nhất thì người mẹ có thể bị tiền sản giật, một trạng thái đe dọa sinh mạng của cả mẹ và thai.
CHA khi có thai chiếm tỷ lệ khoảng 8% tổng số thai nghén, trong số đó khoảng 70% xảy ra ở phụ nữ có thai lần đầu. Mặc dù tỷ lệ thai nghén có CHA và tỷ lệ sản giật không thay đổi trong thập kỷ qua ở Hoa Kỳ, nhưng tỷ lệ tiền sản giật lại tăng lên gần 1/3 trên tổng số thai nghén, sự gia tăng này một phần do số phụ nữ nhiều tuổi mới có thai và số phụ nữ mang đa thai đã tăng lên; tiền sản giật đã xảy ra nhiều hơn ở những phụ nữ này.
Ảnh hưởng của CHA đến mẹ và thai rất khác nhau vì còn tùy thuộc vào mức độ nặng nhẹ của bệnh và nhiều yếu tố khác. Tiền sản giật nói chung không gây tăng nguy cơ bị CHA mạn tính hay các vấn đề liên quan đến tim khác. Những phụ nữ có huyết áp bình thường và bị tiền sản giật sau tuần 20 của thai nghén lần đầu thì các biến chứng ngắn hạn, kể cả CHA thường qua đi sau sinh trong vòng 6 tuần.
Tuy nhiên, một số phụ nữ có thể dễ bị CHA hay các bệnh tim khác sau này trong cuộc sống. Còn cần nhiều nghiên cứu nữa để xác định những ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe của bệnh CHA khi có thai và phát triển các phương pháp hữu hiệu hơn để phát hiện, chẩn đoán và điều trị các phụ nữ có nguy cơ bị bệnh này.
Dù CHA và những bệnh có liên quan xảy ra khi có thai có thể nghiêm trọng, nhưng phần lớn phụ nữ có CHA và cả bị tiền sản giật vẫn có thể “mẹ tròn con vuông”. Điều quan trọng nhất mà mọi phụ nữ có thai cần thực hiện là đi khám thai sớm và thường xuyên để được hướng dẫn giữ gìn sức khỏe cho mẹ và cho thai.
BS. Đào Xuân Dũng
