Tham gia tư vấn chương trình có PGS.TS. Nguyễn Trọng Hưng, Giảng viên Bộ môn Thần kinh Đại học Y Hà Nội, Giám đốc Trung tâm Đào tạo- Chỉ đạo tuyến- Nghiên cứu khoa học Bệnh viện Lão khoa Trung ương; TS. BS. Trần Thái Hà- Trưởng khoa châm cứu, Bệnh viện Y học cổ truyền Trung ương; ThS.BS. Lê Thị Hải, Nguyên Giám đốc Trung tâm Khám tư vấn Dinh dưỡng, Viện Dinh dưỡng Quốc gia.
Xuất phát từ nhiều nguyên nhân
Theo PGS.TS Nguyễn Trọng Hưng, hiện nay, với áp lực lớn của xã hội công nghiệp, môi trường sống thay đổi, do kinh tế, các bệnh lý khác…. khiến tỉ lệ người rơi vào tình trạng rối loạn giấc ngủ ngày càng gia tăng. Mất ngủ gây ảnh hưởng đến chất lượng sống của người bệnh như: tâm lý mất thăng bằng, khẩu vị kém, giảm hiệu suất công việc, hay quên, lo âu, trầm cảm, dễ cáu gắt... và có thể dẫn đến một loạt các hậu quả sức khỏe nguy hiểm như: tăng nguy cơ tăng huyết áp, đái tháo đường, béo phì, nhồi máu cơ tim, đột quỵ, trầm cảm, lo âu, Alzheimer, động kinh... Các nghiên cứu cho thấy, có tới 70-80% các trường hợp mất ngủ, đau đầu, chóng mặt, hoa mắt, suy giảm trí nhớ… là do thiếu máu lên não. Bệnh có thể gặp ở mọi lứa tuổi, người cao tuổi nhiều hơn người trẻ.
Trước câu hỏi của một bạn đọc về việc có phải do hút thuốc mà bạn bị mất ngủ hay không, ThS.BS. Lê Thị Hải, Nguyên Giám đốc Trung tâm Khám tư vấn Dinh dưỡng, Viện Dinh dưỡng Quốc gia khẳng định hút thuốc là một trong những nguyên nhân gây mất ngủ bạn hút thuốc. Để có lại giấc ngủ bình thường, người mất ngủ cần phải bỏ ngày việc hút thuốc, thực hiện chế độ ăn uống, nghỉ ngơi hợp lý và dùng các loại thuốc làm tăng độ tuần hoàn máu lên não.
PGS.TS. Nguyễn Trọng Hưng cho biết rất nhiều bệnh nhân khám chứng bệnh mất ngủ thường than phiền rằng họ thường có cảm giác mệt mỏi, trong lúc ngủ thường hay nằm mơ, đôi lúc có cảm giác như bị bóng đè không thoát ra được. Để thăm khám chính xác cho các bệnh nhân, bệnh viện Lão khoa Trung ương sử dụng máy đo giấc ngủ đồ đa kênh và phát hiện ra rằng một số bệnh nhân bị mắc chứng ngừng thở khi ngủ, trong khi một số bệnh nhân khác lại bị đảo lộn cấu trúc giấc ngủ. Chính hiện tượng này khiến bệnh nhân có cảm giác bị bóng đè, bị hoang tưởng ma quỷ v.v... Do đó, TS Nguyễn Trọng Hưng khuyên rằng các bệnh nhân nên thăm khám cụ thể tại các cơ sơ y tế chuyên khoa uy tin để các bác sĩ có thể đưa ra lời khuyên chính xác nhất, chứ đừng tự suy đoán bệnh và tự ý dùng thuốc.
BS Nguyễn Thái Hà cho hay chứng mất ngủ trong y học cổ truyền được gọi là thất niên và cũng là một chứng trong tâm can suy nhược, do nhiều nguyên nhân gây nên. Theo đông y quan niệm, nguyên nhân có rất nhiều: uất ức, buồn phiền, lo nghĩ nhiều, có thể là mắc các chứng bệnh lâu ngày ảnh hưởng đến khí huyết. Khí huyết suy giảm, hao tổn làm cho chức năng tạng phủ bị rối loạn từ đó gây ra mất ngủ.
Những hiểu lầm và các phương thuốc hiệu quả
Trong đông y, người ta quan tâm đến quan điểm khi mà tạng phủ rối loạn có tạng tâm, tạng tỳ, tạng can, ...có liên quan nhiều đến chứng mất ngủ. Phương pháp điều trị theo y học cổ truyền đa dạng nhưng tựu chung lại có 2 loại là dùng thuốc và không dùng thuốc.
Nhóm không dùng thuốc y học cổ truyền: châm cứu, với các kỹ thuật đa dạng, chẳng hạn như thể châm cứu, .... hoặc thậm chí có thể sử dụng phương pháp vị trâm cho bệnh nhân. Có thể kết hợp thuỷ trâm với một số nhóm thuốc tây y. Phương pháp xoa bóp bấm huyệt, phương pháp tác động đến cột sống nổi tiếng của y học cổ truyền. Chắc chắn là nhiều quý khán giả đã đi massage bấm huyệt để giúp cho quá trình điều trị mất ngủ. Hoặc nhiều người cũng quan tâm tới các phương pháp thường dùng trong y học cổ truyền như yoga dưỡng sinh.
Nhóm dùng thuốc y học cổ truyền là bài thuốc nam, vị thuốc thảo dược dưới dạng chè, bài thuốc dựa vào khám, chẩn đoán, các bài thuốc cổ phương, niệm phương phù hợp với chứng bệnh để điều trị cho bệnh nhân.
TS. BS. Trần Thái Hà cho hay bột tam thất sử dụng theo đông y, thường sử dụng bổ huyết, cho phụ nữ sau sinh, bệnh nhân suy nhược mất máu. Tam thất có tác dụng bổ huyết nhiều. Tam thất dùng cho trẻ được, nhưng đắng, có thể trộn với mật ong hay sữa. Nhưng đắng, phải xem cháu có chấp nhận được hay không. Nhưng có một số trẻ có thể uống thuốc được thì có thể cháu vẫn chấp nhận. Ngoài ra, có thể dùng những biện pháp khác như món ăn chè sen (ngọt dễ ăn), các món ăn thuốc ngon dễ ăn để lựa chọn cho trẻ nhỏ. Tuy nhiên, BS Trần Thái Hà lưu ý trẻ em bị mất ngủ đôi khi là do các bệnh có liên quan như còi xương, suy dinh dưỡng, thiếu yếu tố vi lượng,.... Vì vậy, các bậc cha mẹ phải hết sức lưu ý, cho con đi thăm khám tại các cơ sở y tế uy tín để tìm ra đúng nguyên nhân gây mất ngủ ở trẻ nhỏ.
ThS.BS. Lê Thị Hải khuyên rằng để có giấc ngủ ngon, các bạn nên tránh dùng những thức ăn, nước uống có chứa caffein (như trà đặc, cà phê) bởi caffeine dây kích thích thần kinh. Bữa tối, bạn không nên ăn quá no, tránh ăn nhiều chất béo sẽ gây khó tiêu. Nên ăn trước khi đi ngủ 2 tiếng, không nên ăn xong, đi ngủ luôn. Một ly sữa cho thêm ca cao ấm trước khi đi ngủ sẽ làm cho giấc ngủ dễ đến hơn.
Theo TS. BS. Trần Thái Hà, có thể kết hợp dùng thuốc đông y và tây y để chữa cho bệnh nhân mất ngủ và còn nhiều chứng bệnh khác. Tuy nhiên, cần có những trao đổi với bác sĩ chuyên khoa. Đồng tình với quan điểm này, TS Nguyễn Trọng Hưng cho biết phải rà soát xem thuốc tây y là gì, cái này thì cả bác sĩ đông y lẫn tây y đều biết. Có loại thì hợp, có loại lại phản tác dụng. Do đó, rất nên cần có sự tư vấn của chuyên gia.
Để khắc phục tình trạng mệt mỏi, ăn ngủ kém, thể trạng suy nhược, những người mất ngủ có thể mua củ nhãn tươi về hấp, hãm với nước, đun vừa ăn cùi nhãn, dùng nước trước khi đi ngủ uống vừa an thần, bồi bổ sức khoẻ, giúp ăn uống tốt hơn. Dùng thực phẩm bổ sung, thuốc thành phần, có thể dùng thêm chè an thần rất tốt.
ThS.BS. Lê Thị Hải tư vấn thêm rằng sâm là một trong những vị thuốc Đông y rất bổ. Thường những người ốm đau, mệt mỏi nên dùng. Tuy nhiên cần lưu ý, sâm tính lạnh, cần xem có hợp với người sử dụng hay không. Sâm thường gây tỉnh táo vì vậy, chúng ta nên dùng buổi sáng để có năng lượng, tỉnh táo làm việc và học tập.
Một bạn đọc cho biết rằng do hay mất ngủ và được mọi người mách nấu lá tầm vông, ăn tâm sen mỗi ngày sẽ đỡ mất ngủ. Vì vậy, bạn đọc này đã áp dụng được một tháng nay. Tuy nhiên, bạn đọc thắc mắc rằng nếu một lúc ăn cả 2 loại này kéo dài thì có được không? Và liệu có bị quá liều hay không? Trước câu hỏi này, TS. BS. Trần Thái Hà khẳng định tâm sen và lá tầm vông đúng là đây là 2 vị thuốc dân gian hay sử dụng, có tác dụng an thần cho bệnh nhân. Khi mới bị mất ngủ, mới chớm bị có thể tự điều trị bằng cách sử dụng phương án YHCT. Có thể dùng 2 vị song song được. Thậm chí đông y sử dụng 5-7 vị đi kèm, bài thuốc còn nhiều vị khác. Liều dùng: bạn có thể sử dụng 8 gram tâm sen mỗi ngày, có thể sử dụng dài ngày, không sợ quá liều. Tâm sen lưu ý là tâm sen xao, giúp vấn đề ngủ, khử tốt cho sức khoẻ. Thông thường thảo dược liên quan nguồn gốc dược liệu. Chúng ta có thể sử dụng tâm sen 1-2 tháng rồi dừng, rồi sau đó dùng tiếp không vấn đề gì cả.
Dùng châm cứu và thói quen sinh hoạt lành mạnh để chữa mất ngủ
TS. BS. Trần Thái Hà cho biết châm cứu trong đông y có thể điều trị được trầm cảm và mất ngủ. Tuy nhiên, trong kể cả đông y lẫn tây y, các phương thức chữa trị nào cũng đều phải có thời gian mới đáp ứng được trầm cảm và mất ngủ kéo dài. Một bệnh nhân đến đã căng thẳng mệt mỏi thì thông thường các thầy thuốc cần có phương pháp tâm lý tiếp xúc với người bệnh là rất quan trọng. Thủ pháp châm cứu phụ thuộc vào kỹ thuật của thầy thuốc. Châm cứu không gây đau đớn. Nhiều bệnh nhân đã điều trị, thậm chí cả trẻ nhỏ cũng châm được. Nhiều phụ nữ, người già châm được. Kết hợp châm cứu với âm nhạc, châm cứu bấm huyệt giúp bệnh nhân thư giãn, dễ đi vào giấc ngủ.
Nếu bệnh nhân quá sợ đau không phải do kỹ thuật người làm, có thể có liệu pháp thay thế, đó là có các viên châm, điểm dán do một bác sĩ người Pháp đã nghiên cứu và báo cáo trên thế giới. Việt Nam sử dụng viên châm khá nhiều, tác động thông qua dịch tiết của cơ thể giúp an thần, giảm âu lo rất tốt.
ThS.BS. Lê Thị Hải cho hay về chế độ dinh dưỡng, xu hướng chúng ta đang sợ thừa cân béo phì vì vậy, nhiều người thay đổi bữa tối thành bữa chính, bữa sáng chỉ ăn qua loa. Tuy nhiên, ăn bữa tối nhiều quá cũng là một nguyên nhân gây mất ngủ bởi thức ăn nhiều sẽ khiến bộ máy tiêu hóa phải làm việc quá sức. Lời khuyên chuyển bữa sáng thành bữa chính cũng rất tốt. Nếu bữa sáng ăn như một bữa chính sẽ là một cách nạp đầy đủ năng lượng cho 1 ngày vì sau một đêm, năng lượng đã tiêu hao hết. Ngoài ra, đối với người trẻ, ban ngày căng thẳng, tối về nhà vẫn còn lo nghĩ công việc, thì các bạn nên quan tâm đến mình hơn, tối về nhà tắm sảng khoái quên căng thẳng công việc, giúp bạn sớm đi vào giấc ngủ ngon.
Ngược lại, đối với người cao tuổi, đã mất ngủ lại đưa các cụ đi tắm, đặc biệt vào những hôm thời tiết mưa, trời trở lạnh, vào bị gió lùa, lạnh lại nguy hiểm. Với người già yếu tránh tắm tối, tránh nguy cơ cảm, tai biến mạch máu não.