Những con nhện nâu “cư sĩ” đã cắn hơn 7.000 người Brazil mỗi năm, gây tổn thương da nghiêm trọng, thậm chí dẫn đến tử vong. Trước thực tế này, một giải pháp chống nọc độc nhện đã được đưa ra. Nhưng liệu một đột phá trong nọc độc nhện tổng hợp có thể dẫn đến một giải pháp nhân văn hơn cho loài người hay không?
 Nọc độc của loài nhện vàng ẩn dật này sẽ được sử dụng để điều chế vaccin trị bệnh. |
Vaccin chế từ nọc độc nhện
Loài nhện cư sĩ và nhện nâu chứa độc thuộc họ nhện Loxosceles, có môi trường sinh sống ở Bắc và Nam Mỹ, châu Phi, Australia và một vài vùng ở châu Âu. Loài nhện này dài từ 6 - 20mm, được xem là loài nhện lớn nhất thế giới. Vết cắn của chúng hầu như không đau, nhưng nọc độc của chúng lại có thể để lại những vết lở loét diện rộng và những tổn thương hoại tử da và dẫn đến tử vong. Đây cũng là loài nhện duy nhất thế giới làm cho da chết theo cách này. Trong một số ít trường hợp, khi mà người bị cắn không được phát hiện và điều trị kịp thời sẽ chết do suy nội tạng.
Để giải độc, người ta phải tiêm vaccin được làm từ chính nọc của những con nhện độc. Nhưng loại thuốc này cũng đang tồn tại những rủi ro. Quy trình sản xuất là nọc độc được vắt từ hàng ngàn con nhện nâu, sau đó tiêm vào cơ thể ngựa. Quá trình này đã tạo ra một phản ứng miễn dịch và hình thành chiếc phao phòng độc cho con người.
Các nhà khoa học đã liên kết với một loại enzym hiếm gặp trong nọc độc của nhện gọi là Sphingomyelinase D, là nguyên nhân gây tổn thương và tiêu diệt các mô da. Song, có một thực tế là khá nhiều cái chết - từ nhện và ngựa - được hình thành thông qua chính quy trình sản xuất nọc độc.
“Mỗi tháng một lần, chúng tôi lại vắt nọc độc của những con nhện, liên tục suốt 3 - 4 tháng như thế”, dẫn lời TS. Samuel Guizze, một nhà sinh vật học công tác tại Viện Butantan, trung tâm tiên phong về sản phẩm chống nọc độc của Sao Paulo (Brazil). Quy trình này bao gồm: một kỹ thuật viên dùng tay kẹp chặt con nhện và “sốc điện” con vật, trong khi đó một nhà khoa học thứ hai kịp thời trích nọc độc nhện chảy vào một cái ống tiêm. Mỗi lần thu hoạch nọc độc, các nhà khoa học phải miệt mài làm việc với hàng chục ngàn cá thể nhện độc như thế. TS. Samuel Guizze cho biết: “Lượng nọc độc thu được từ mỗi con nhện rất ít ỏi. Sau đó, chúng tôi tiêm nọc độc này vào lũ ngựa và 40 ngày kế đó, chúng tôi lấy máu và các kháng thể “chống nọc độc” từ các con ngựa này”. Tuy nhiên, việc tiêm nọc độc nhện lên cơ thể ngựa đã ảnh hưởng đến sức khỏe của chúng về lâu về dài. Thay vì tuổi thọ của các con ngựa là 20 năm thì bị rút ngắn chỉ còn 3 hoặc 4 năm. Song nghiệt ngã hơn, khi chỉ cần 3 hoặc 4 lần trích nọc độc là con ngựa đã lăn đùng ra chết.
Hiện tại, các nhà khoa học Brazil đang điều chế một loại vaccin nọc độc tổng hợp thay thế.
Nọc độc tổng hợp nhân tạo - tương lai của vaccin chữa bệnh
Cách Viện Butantan khoảng 600 dặm, tại Đại học liên bang Minas Gerais (FUMG), một bước đột phá trong công nghệ nọc độc hứa hẹn sẽ làm giảm đáng kể sự phụ thuộc vào ngành công nghiệp chống nọc độc trên động vật. TS. Carlos Chavez - Olortegui là một nhà sinh vật cao cấp đồng thời cũng là một chuyên gia về nọc độc nhện cho biết qua hãng tin BBC News: “Chúng tôi khám phá ra rằng, các phần của nọc độc chịu trách nhiệm cho việc tạo ra các kháng thể và chúng tôi đã tạo ra một chuỗi protein chỉ bao gồm những phần này”. Bằng cách tạo ra một bản sao nhân tạo thành phần nọc độc hoạt động, có nghĩa là những con nhện sẽ trở thành sinh vật thừa trong quá trình này. Và trong một tương lai gần, những con ngựa tuy vẫn là vật cần thiết nhưng mặt khác loại nọc độc nhân tạo sẽ hoàn toàn vô hại. Cũng có nghĩa rằng lũ ngựa vẫn sẽ sản sinh chất chống nọc độc trong máu của chúng nhưng không sinh ra các tác dụng phụ gây ngộ độc như cách tiêm vào cơ thể bằng nọc độc thực sự như hiện nay.
TS. Carlos Chavez - Olortegui hy vọng rằng, những kết quả cuối cùng có thể mở đường cho một vaccin mới dành cho nhân loại, ông nói: “Nhiều cuộc thử nghiệm đã được yêu cầu nhằm tìm hiểu xem liệu các mức độ miễn dịch có được duy trì dài hạn hay không, nhưng chúng tôi tin rằng chúng tôi đã đi đúng hướng nhằm sớm tạo ra vaccin mới cho loài người”. Vaccin tiềm năng này được xem là một đột phá nổi bật cho khoa học nhưng nó cũng có thể chỉ sử dụng hạn chế trong đời thực - khi mà giá thành phát triển vaccin khá tốn kém. Nhưng tại một quốc gia nơi đang có tới 26.000 trường hợp bị nhện độc cắn (theo báo cáo chỉ riêng trong năm 2012) - trong đó có đến 7.000 trường hợp thủ phạm là loài nhện nâu - thì nhu cầu áp dụng vaccin trong điều trị thực sự cấp thiết.
NGUYỄN THANH HẢI
(Theo BBC NEWS, 8/2013)