Mười bảy tuổi, tôi về miền Tây, thấy cái chi cũng lạ lẫm, ngỡ ngàng. Những thành phố đồng bằng nằm bên sông mà người ta không phân biệt được nơi sống là đất hay là sông. Khi cả đất, cả sông đều mênh mang thăm thẳm để nơi đó cuộc sống sinh sôi nảy nở từ đời này sang đời khác. Người ta theo phù sa mà lập thành xóm, thành ấp với những cái tên là lạ mang đậm chất quê hương xứ sở mà không nơi nào có được: kênh Trời Ðánh, xóm Ba Khía, lung Vàm, lung Sình, đầm Dơi, đầm Cùng...
 Sông nước miền Tây. |
Miền Tây đang mùa trở chướng, cơn mưa còn sót lại của mùa mưa mới qua đủ làm mềm ướt cánh đồng miền Tây đang mùa gặt xôn xao, bông sậy trổ cờ trắng bờ kênh, cây mai vừa vặt lá trong vườn nảy lên những nụ chồi non tơ biếc đợi nắng ấm mấy ngày cận Tết rộn rã khoe sắc vàng tươi nắng, như màu áo mới cô thôn nữ.
Bông tràm tươm đầy mật ngọt gọi ong về làm tổ.
Con nít đòi mẹ may áo Tết.
Đâu đó tiếng chày quết bánh phồng, cốm dẹp vang lên đều đặn.
Và Tết đã cận kề.
Tết miền Tây thương lắm. Thương cây cầu khỉ cheo leo nối đôi bờ để người bên bến sông này sang bên kia sông thăm hỏi, chúc Tết nhau. Thương đất miền Tây hiền nên thứ cỏ cây chi cũng thân thiết với người. Đến rau dại như ngò, cần nước, muống, rau trai, rau diệu, rau má, rau đắng... cũng góp mặt cùng nồi lẩu làm mồi đưa cay ngày xuân.
Chừng giữa Chạp, người ta lo lặt lá mai, vun luống vạn thọ, chuẩn bị các món dưa giá, dưa cải, kiệu muối chua, tỏi ngâm dấm, tương ớt... để ăn lạ miệng, không ngán. Khi con nước bắt đầu rút, bà con nông dân tát đìa, dỡ chà, thuốc cá chuẩn bị làm cá, tôm khô ăn Tết. Đặc biệt không thể thiếu món lạp xưởng tươi Gò Công. Đây là món ăn đậm chất miền Tây rất thân thuộc trong đời sống ẩm thực của người dân không chỉ ở Gò Công mà còn rất nhiều nơi khác từ Sài Gòn, Cần Thơ, Mỹ Tho cho đến Sóc Trăng, Cà Mau... Người miền Tây thường tự làm các món bánh mứt: bánh bông lan vàng tươi, thơm mềm; sợi mứt dừa ngào ngọt lịm; mứt chuối đậm đà. Bánh tét được nấu muộn nhất, thường là vào chiều ngày Ba mươi Tết, bánh được nấu đến tận khuya, những đòn bánh chín đầu tiên sẽ được cắt ra để cúng vào lúc Giao thừa.
Người ta gác lại những bận rộn lo toan của cả năm vất vả để thu xếp, dọn dẹp nhà cửa, chùi lư hương, chọn một buổi nắng tốt để tắm ông Thần Tài, ông Thổ Địa, chăm sóc mộ phần của tổ tiên, trang hoàng bàn thờ. Ngày 23 Tết, bà con lo mua sắm bánh trái, chè xôi cúng tiễn ông Táo, ta chỉ cúng mũ, áo và đôi hia bằng giấy. Khoảng 27, 28 Tết, người ta chuẩn bị mâm ngũ quả tròn trịa “cầu thơm vừa đủ xài” (mãng cầu, thơm, dừa, đu đủ, xoài). Ước muốn của người miền sông nước giản dị, thật thà là thế, chỉ mong may mắn, hạnh phúc, sung túc vừa đủ cho cả nhà chứ chẳng dám mưu cầu nhiều hơn!
Đêm giao thừa, sông vắng tiếng xuồng, mọi người đã kịp về nhà đón giao thừa. Trên bàn thờ khói hương nghi ngút, ánh đèn lung linh huyền ảo. Mâm ngũ quả đủ các sản vật của miệt vườn ít có nơi nào bì kịp. Chậu mai vàng đặt trước bàn thờ nụ xanh bật sắc hoa vàng. Nhiều nhà còn có bàn thờ Bác Hồ đặt ngay trước cửa nhà có ghi câu: Cơm no áo ấm ơn Đảng/ Độc lập tự do nhớ Bác. Đêm trừ tịch của miền sông nước, người chủ gia đình thành kính cúng giao thừa, bước ra vườn để đón gió xuân xào xạc, thoảng trong không gian mùi hương trầm. Trong nhà, mọi người cũng chắp tay khấn cầu những khát khao ấp ủ trong lòng trong giờ phút thiêng liêng ấy. Miền Tây dẫu thay đổi nhiều nhưng còn nguyên chất “hai lúa”, hào sảng và phóng khoáng. Đón Tết, nhà nào cũng có những chầu nhậu được bày ra ngay trước cửa nhà, khách và chủ cùng cười nói, cụng ly rôm rả. Gặp nhau là mời ăn, mời nhậu đến hết 3 ngày xuân. Nếu thiệt là dân miền Tây, đừng bày vẽ gì, cùng cạn chung rượu chuối hột, ăn miếng khô, đi cầu khỉ qua chúc Tết chòm xóm hay cùng ngồi trên chiếc vỏ lãi đi đến những xóm xa hơn một chút để thấy cái hồn mình mênh mang hòa cùng đất trời đang trở mình giao mùa khi xuân sang, để rồi sau đó lại hăng say làm việc đón một mùa hứa hẹn bội thu.Tết này về miền Tây không còn cách sông, ngăn đò khi những cây cầu dây văng lộng lẫy sáng rực cả góc trời nối liền đôi bờ thay thế. Dẫu rằng châu thổ vắng phà cứ như không còn là châu thổ. Phà đâu chỉ chở người sang bờ bên kia mà chở cả nỗi nhớ mong người xa xôi biền biệt, chở niềm tâm sự đợi gió ngang sông mang đi giúp, chở gánh nặng mưu sinh gắn chặt với những chuyến lại qua, chở thẹn thùng ấp ủ của đôi trai gái vừa mới yêu nhau... Những chuyến xe lướt nhẹ đồng bằng trên cây cầu hiện đại khiến ta về nhà sớm hơn nhưng có điều gì đó bứt rứt, thương nhớ, bồi hồi khi trên phà qua sông rộng khiến người miền Tây ngậm ngùi luyến nhớ. Ngày 22/12, cầu Đầm Cùng hợp long, cây cầu cuối cùng nằm trên Quốc lộ 1A nối liền huyện Năm Căn với TP. Cà Mau, tôi đi trên chuyến phà cuối cùng ấy... Người lái phà rưng rức đậu lại một góc, mắt nhìn lên cây cầu đang chuẩn bị tổ chức khánh thành, thông đường, anh mân mê tay trên vòng lái như thể không bao giờ được chạm vào nó nữa. Từ mai, con đường hun hút những chuyến xe chẳng khi nào dừng lại bến cũ. Tôi ngoái lại nhìn sang bên kia sông, thấy hàng quán đang dọn dẹp từ từ, những gánh hàng rong đứng bơ vơ với bụi đường...
Nguyễn Thị Việt Hà