PGS.TS. Nguyễn Hữu Đức
Hiện nay, có một số phụ nữ nghe nói đến việc dùng thuốc chứa hormon sinh dục nữ estrogen ở phụ nữ mãn kinh giúp chữa rối loạn và hiểu lầm là thuốc loại này làm cho tươi trẻ, duy trì mãi nét xuân thì, nên tự ý dùng thuốc một cách bừa bãi. Đây là việc làm sai. Bổ sung estrogen (và cả progesteron) còn gọi là “liệu pháp hormon thay thế” phải được bác sĩ khám và chỉ định thuốc, nếu các chị em tự ý dùng sẽ rất nguy hiểm.
 |
Với liệu pháp hormon thay thế, bác sĩ chuyên khoa sẽ cho bệnh nhân dùng thuốc là dẫn chất estrogen, thường kết hợp thêm dẫn chất progesteron hay còn gọi progestin (progestin và estrogen là 2 hormon nữ giúp phụ nữ có kinh nguyệt và thụ thai) nhằm bổ sung sự thiếu hụt mà cơ thể không thích ứng được và bị rối loạn.
Liệu pháp hormon thay thế còn được dùng để điều trị chứng giảm estrogen huyết liên quan đến suy buồng trứng tiên phát hoặc do cắt bỏ tử cung. Trong trường hợp này, có thể dùng thuốc chỉ có estrogen. Còn trong trường hợp người phụ nữ còn tử cung bị rối loạn mãn kinh, nên dùng thuốc phối hợp estrogen và progestin để giảm nguy cơ bị ung thư nội mạc tử cung. Liệu pháp hormon thay thế đã được chứng minh có thể cải thiện đáng kể hội chứng hậu mãn kinh, giảm nguy cơ gãy xương (thường có gãy cổ xương đùi và xương quay cánh tay) do loãng xương, giảm rõ rệt hiện tượng teo và viêm teo của đường tiết niệu. Tuy nhiên, lợi ích của liệu pháp được công nhận trước đây là làm giảm tần suất và tính nghiêm trọng của bệnh lý tim mạch, đến nay đã có các công trình nghiên cứu xem xét lại.
Mới đây ở Mỹ, Tổ chức Hành động vì sức khỏe phụ nữ (The Women,s Health Initiative), với sự giúp đỡ của Viện Sức khỏe quốc gia, Mỹ (National Institute of Health) đã tiến hành thực hiện hai công trình nghiên cứu lớn đánh giá việc sử dụng thuốc phối hợp estrogen và progestin để ngừa bệnh tim mạch và chứng giảm sút trí nhớ ở phụ nữ tuổi mãn kinh. Kết quả đáng buồn là liệu pháp hormon thay thế lại làm gia tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim, đột quỵ, huyết khối, ung thư vú và không ngừa được sự giảm sút trí nhớ, trái lại làm tăng nguy cơ mất trí nhớ ở phụ nữ trên 50 tuổi.
Chính vì vậy, đã có khuyến cáo như sau:
- Không chỉ định cho phụ nữ mãn kinh dùng thuốc phối hợp estrogen và progestin để bảo vệ tim mạch, ngừa nhồi máu cơ tim, đột quỵ và ngừa suy giảm trí nhớ.
- Liệu pháp hormon thay thế chứng tỏ hiệu quả điều trị cơn bốc hỏa và chứng teo âm hộ - âm đạo. Lưu ý dùng thuốc ở liều thấp nhất có hiệu quả và trong thời gian ngắn. Đối với chứng teo âm hộ - âm đạo, nên lưu ý sử dụng thuốc cho tác dụng tại chỗ (tức dạng kem bôi như biệt dược estrogen) thay cho thuốc uống nếu được.
- Về việc phòng ngừa chứng loãng xương, chỉ sử dụng liệu pháp hormon thay thế cho phụ nữ có nguy cơ rõ rệt về rối loạn này, nếu cần nên chọn trị liệu bằng thuốc thuộc nhóm bisphosphonates (như alendronate, risedronate) hoặc thuốc điều hòa thụ thể chọn lọc estrogen (raloxifene).
- Khi dùng liệu pháp hormon thay thế, các bác sĩ chuyên khoa nên khám lâm sàng toàn diện với làm phiến đồ âm đạo, cổ tử cung, chụp tuyến vú, xét nghiệm đo lipid máu...
Cho sử dụng liệu pháp hormon thay thế, bác sĩ còn lưu ý thêm:
- Chống chỉ định (tức không được dùng) liệu pháp hormon thay thế ở phụ nữ ngờ rằng có thai, chảy máu bất thường âm đạo, có tiền sử bị nhồi máu cơ tim hay bị huyết khối, có bệnh về gan.
- Ngoài tác dụng phụ thuộc loại hiếm nhưng nghiêm trọng mới được ghi nhận: ung thư vú, ung thư cổ tử cung, gây huyết khối, nhồi máu cơ tim, dùng thuốc chứa estrogen còn có thể gây những tác dụng phụ như nhức đầu, đau vú, nôn, rụng tóc, chảy máu âm đạo bất thường...
Đối với thuốc ngừa thai phối hợp, mặc dù có chứa estrogen và progestin, nhưng loại và liều của 2 dược chất này trong thuốc ngừa thai có khác, nên không thể xem là liệu pháp hormon thay thế. Hơn nữa, đối tượng dùng thuốc ngừa thai là phụ nữ trẻ sẽ có thể trạng khác với phụ nữ mãn kinh. Tuy nhiên, vì thuốc có chứa estrogen nên người phụ nữ dùng thuốc ngừa thai cần ghi nhận nguy cơ bị huyết khối, các bệnh lý tim mạch, sỏi mật. Nguy cơ cao hơn đối với phụ nữ hút thuốc lá bị tăng huyết áp, đái tháo đường, tăng cholesterol máu, vì vậy với những đối tượng này, bác sĩ cần cân nhắc khi cho dùng thuốc ngừa thai.
Như vậy, ta thấy việc dùng liệu pháp homon thay thế, trong đó có việc bổ sung estrogen là không đơn giản, đòi hỏi phải có kiến thức chuyên môn và sự cập nhật thông tin thường xuyên. Xin các chị em đừng vì nghe lời đồn đại là dùng thuốc estrogen để trẻ mãi không già, rồi tự ý mua thuốc về dùng một cách tùy tiện, dùng sai rất nguy hiểm.