Trong thời gian qua, cơ quan chức năng kiểm tra đã phát hiện một số trường hợp nhập khẩu trang thiết bị y tế (TTBYT) đã qua sử dụng. Để hiểu thêm những quy định chặt chẽ về mặt hàng đặc biệt này, phóng viên báo Sức khỏe&Đời sống đã có cuộc trao đổi với bà Cao Thị Vân Điểm - Chánh văn phòng Hội TBYT Việt Nam, Nguyên Phó Viện trưởng phụ trách Viện TTB và Công trình Y tế về vấn đề này. Bà Điểm đã khẳng định: Đây là hành động gian lận thương mại, vi phạm quy định của Bộ Y tế.
Các thiết bị y tế nhập khẩu vào Việt Nam phải mới 100% để đảm bảo chất lượng khám, điều trị cho người bệnh. Ảnh: Trần Minh
PV: Vừa qua, cơ quan chức năng đã kiểm tra, phát hiện một số trường hợp nhập khẩu TTBYT đã qua sử dụng. Bộ Y tế cho rằng đây là hành động gian lận thương mại nghiêm trọng vì mặt hàng TTBYT là loại hàng hóa đặc biệt, có liên quan trực tiếp đến công tác chẩn đoán, điều trị cho bệnh nhân. Dưới góc nhìn của Hội TBYT, bà có ý kiến gì về việc này?
Bà Cao Thị Vân Điểm: Để có được TTBYT đưa vào khai thác sử dụng, phải qua nhiều khâu và quy trình thủ tục theo quy định để đảm bảo chất lượng, hiệu quả.
Bên cạnh đó, phải thực hiện theo Luật Đấu thầu, đơn vị phải xây dựng hồ sơ mời thầu (HSMT) trong đó quy định rất rõ chất lượng TTBYT, chủng loại và thẩm định giá. Khi mua xong lại có đơn vị tư vấn giám sát về mặt chất lượng và lắp đặt. Hiện nay, y tế tư nhân đang phát triển mạnh, có thể do họ muốn giảm chi phí đầu tư nên họ nhập khẩu hàng hóa kém hơn, nhưng thực ra cũng phải qua rất nhiều khâu đánh giá kiểm định của các cơ quan chức năng. Đối với các BV công lập thì việc lập hồ sơ mời thầu quy định hàng hóa phải mới trong vòng 2 năm cho đến thời điểm mua (nghĩa là khi lập HS mua năm 2014 thì hàng hóa phải ghi sản xuất là năm 2012), hàng hóa phải mới 100%. Các thiết bị nằm thuộc danh mục theo Quyết định 50/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về việc kiểm tra sau thông quan đối với TBYT nhập khẩu và cấp phiếu chất lượng đảm bảo, nếu không đảm bảo thì buộc phải tái xuất.
Theo quy định tại Nghị định 12/2006/NĐ-CP hướng dẫn Luật Thương mại, TTBYT đã qua sử dụng là mặt hàng cấm nhập khẩu. Mặt hàng này khi nhập phải mới 100%. Doanh nghiệp (DN) khi nhập khẩu phải thực hiện đúng các quy định về nhập khẩu TTBYT và chịu trách nhiệm về số lượng, trị giá và chất lượng các mặt hàng nhập khẩu theo giấy phép đã được cấp.
Trong những năm vừa qua, Bộ Y tế đã giao cho Vụ TTB&CTYT và Viện TTB&CTYT phối hợp xây dựng các tiêu chuẩn Việt Nam trong lĩnh vực chuyên ngành TTBYT để có cơ sở lập hồ sơ mời thầu, đánh giá, kiểm tra chất lượng; đến nay đã xây dựng hơn 300 danh mục cho các chủng loại thiết bị đặc biệt cần phải kiểm tra chất lượng. Đối với các lô hàng hóa xét nghiệm vừa bị các cơ quan chức năng bắt lại không nằm trong danh mục phải kiểm định. Tuy nhiên, DN nhập khẩu phải có trách nhiệm đảm bảo hàng nhập khẩu phải mới 100% và theo đúng hồ sơ đơn vị đã nộp xin cấp phép. Trong quá trình nhập lậu, các DN đã lợi dụng kẽ hở để lách nhập khẩu TTBYT cũ về Việt Nam.
Bà Cao Thị Vân Điểm.
PV: Thực tế, các DN nhập khẩu vừa bị cơ quan chức năng kiểm tra, phát hiện vừa qua là các DN “ma”, không có địa chỉ cụ thể nhằm trốn tránh cơ quan chức năng khi có sai phạm. Vậy trách nhiệm quản lý ở đây như thế nào, thưa bà?
Bà Cao Thị Vân Điểm: Việc cấp giấy phép đăng ký kinh doanh là thẩm quyền của Sở Kế hoạch - Đầu tư các tỉnh, thành phố nơi DN đó đăng ký hoạt động. Việc kiểm tra các địa chỉ đăng ký phải do Sở Kế hoạch đầu tư thẩm định trực tiếp và có trách nhiệm quản lý, theo dõi phối hợp với các lực lượng liên quan như quản lý thị trường, thanh tra... để quản lý các DN đã được cấp phép.
PV: Theo quy định, TTBYT đã qua sử dụng là mặt hàng cấm nhập khẩu. Các TBYT khi nhập khẩu vào Việt Nam phải đảm bảo mới 100%. Việc các DN đã sử dụng hành vi gian lận thương mại để nhập khẩu TTBYT đã qua sử dụng là vi phạm nghiêm trọng quy định của pháp luật. Để ngăn chặn tình trạng này, cần phải có biện pháp gì?
Bà Cao Thị Vân Điểm: Để phát hiện, ngăn chặn tình trạng các DN nhập khẩu lậu các TTBYT đã qua sử dụng như hiện nay cần sự phối hợp chặt chẽ của các cơ quan như: Bộ Y tế, Công an, Hải quan, QLTT... Theo đó, vừa qua, ngày 7/1, Bộ Y tế đã có Công văn số 72/BYT-TB-CT gửi Tổng cục Hải quan đề nghị tăng cường công tác kiểm tra nhập khẩu mặt hàng bị cấm này và xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm.
PV: Có ý kiến cho rằng DN lợi dụng việc cấp phép để nhập khẩu TTB đã qua sử dụng, xin bà cho biết quan điểm của bà về việc này?
Bà Cao Thị Vân Điểm: Trước đây, hoạt động kinh doanh (KD) xuất nhập khẩu TTBYT được coi là loại hình KD có điều kiện, khi được phép KD thì được BYT cấp cho giấy phép gọi là đủ điều kiện kinh doanh (trong đó bao gồm về điều kiện cơ sở vật chất, cán bộ kỹ thuật, nhân sự, người đứng đầu...). Trong giai đoạn gần đây, để tạo điều kiện tháo gỡ khó khăn cho các DN thì DN tự đăng ký đủ điều kiện để tham gia vào việc KD nhập khẩu TTBYT. DN đảm bảo chịu trách nhiệm về sự kê khai của mình. Nếu các danh mục thiết bị nằm trong diện phải xin phép nhập khẩu thì DN bắt buộc phải làm hồ sơ thủ tục xin phép nhập khẩu, còn các thiết bị không nằm trong danh mục thì họ được phép tự nhập, nhưng phải đảm bảo hàng phải mới 100% và đầy đủ các giấy tờ phù hợp theo quy định.
Đối với các thiết bị đã qua sử dụng, việc nhập khẩu không hề đơn giản. Trong thời gian qua, một số trường hợp được các tổ chức cho tặng (viện trợ) thì bắt buộc bên nhận phải được sự đồng ý của cơ quan chủ quản. Mặt khác, hàng hóa này bên cho tặng phải xuất trình được giấy chứng minh sản phẩm có chất lượng trên 80%, khi về đến Việt Nam cũng phải được các đơn vị kiểm định xác nhận chất lượng trên 80%. Chính vì vậy, thủ tục để nhập khẩu TTBYT đã qua sử dụng vào Việt Nam là rất khó, vụ việc để lọt qua các cửa khẩu và để bị bắt vừa qua có thể là do các DN đã làm thủ tục và lách luật qua mặt các cơ quan chức năng để nhập khẩu về Việt Nam mà không bị phát hiện do họ kê khai là hàng mới 100%.
Máy soi dạ dày và máy chụp Xquang đã qua sử dụng do các công ty “ma” nhập trái phép vào Việt Nam bị cơ quan chức năng phát hiện.
PV: Đối với vi phạm của các công ty cố tình nhập khẩu TTBYT đã qua sử dụng, theo bà, mức phạt đã đủ sức răn đe?
Bà Cao Thị Vân Điểm: Vừa qua, chúng ta mới có Nghị định 176/2013/NĐ-CP về xử phạt hành chính trong lĩnh vực TTBYT, trong đó có điều xử phạt vi phạm quy định nhập khẩu TTBYT. Trước đây chỉ có QLTT phạt khi phát hiện có sai phạm trong quá trình KD, tuy nhiên chưa đủ sức răn đe. Nghị định mới này đã có quy định với mức phạt tiền cao hơn và có hình thức xử phạt bổ sung như: tước quyền sử dụng giấy phép nhập khẩu TTBYT có thời hạn hoặc tịch thu TTBYT. Mới đây, Bộ Y tế cũng đã có Công văn số 72/BYT-TB-CT gửi Tổng cục Hải quan đề nghị tăng cường công tác kiểm tra nhập khẩu mặt hàng bị cấm này và xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm. Để phát hiện ngăn chặn cần có sự phối hợp đồng bộ của các cơ quan chức năng thuộc Bộ Y tế, Tổng Cục Hải quan, Sở Kế hoạch - Đầu tư, QLTT và cơ quan thanh tra chuyên ngành tại các tỉnh, thành phố theo chức năng đã được phân công. Bên cạnh đó, cần kiểm tra chặt chẽ, tăng cường công tác hậu kiểm và có cơ chế phối hợp giữa các cơ quan chức năng để quản lý việc này.
Trần Lâm (thực hiện)