Vận dụng chính không gian đổ nát và những di vật nhặt nhạnh lại từ ngôi nhà Lang vừa bị cháy, các nghệ sĩ đã tạo nên loạt tác phẩm sắp đặt, hình ảnh và âm thanh, tiếp nối câu chuyện di sản, tác động trực tiếp đến ấn tượng của người xem.
Lời nhắc nhở từ “linh hồn ngôi nhà”
9 nghệ sĩ chuẩn bị trong thời gian ngắn: 4 ngày. Một hai người có sẵn ý tưởng và phương tiện thì đưa tới đây để hoàn thành. Những di vật đã biến dạng, tan vỡ bởi ngọn lửa được biến thành tác phẩm, được đặt bên trong, bên cạnh khung gỗ cháy đen và những đám tro tàn của ngôi nhà Lang trong khuôn viên Bảo tàng không gian văn hóa Mường - TP. Hòa Bình.
 “Những gì còn lại của giấc mơ” - tác phẩm của nghệ sĩ Nguyễn Quang Tuyến. |
Nghệ sĩ thị giác Nguyễn Quang Tuyến nói, 2 năm nay anh có loạt tác phẩm video với tính chất như những mảnh ghép lego để đưa vào từng câu chuyện cụ thể. Sống và sáng tác tại California - Mỹ nhưng luôn hướng về Việt Nam, nên khi xảy ra “vụ nhà Lang”, anh đã bàn ngay với họa sĩ Hiếu và thạc sĩ Tuấn về việc “nghệ thuật hóa” không gian hoang tàn này. Còn nghệ sĩ điêu khắc tự do Thái Nhật Minh thì khi nghe tin nhà Lang cháy, lên thăm bảo tàng, thấy nhiều mảnh vụn của chiêng đồng, chén, bát... sứ, anh xâu chuỗi chúng lại như một tấm rèm để tái hiện, khơi gợi về một ký ức đã tan vỡ và không thể hàn gắn. Lấy chính những mảnh đồng vụn của những chiếc chiêng bị đun nóng chảy để tạo nên một hình tượng chiêng làm trung tâm cho tác phẩm, nghệ sĩ nói: “Chiếc chiêng thật quan trọng với đời sống sinh hoạt, tâm linh của đồng bào Mường. Nay sự tan vỡ của nó gợi thật nhiều cảm giác”.
Các nghệ sĩ khác, Đào Châu Hải, Nguyễn Ngọc Lâm, Phạm Thái Bình, Trần Thị Thu, Trịnh Vũ Hiếu, Vũ Đức Hiếu, nghệ sĩ thị giác người Đức - Kai Hügel đều thực hiện tác phẩm trong bối cảnh hoang tàn, nơi trước kia ngôi nhà Lang từng tọa lạc, vững chãi và đầy những ẩn chứa về văn hóa, đời sống. Các nghệ sĩ tiếp nối câu chuyện ngôi nhà di sản bị hủy hoại bằng câu chuyện nghệ thuật, gửi lời nhắn đến người xem về nỗi đau của di sản khi bị thờ ơ, hủy hoại và nhắc nhở công chúng ý thức giữ gìn, trân trọng văn hóa.
Và vấn đề trách nhiệm
Thạc sĩ Nguyễn Anh Tuấn - Viện Mỹ thuật, người tham gia tổ chức triển lãm “Ký ức nhà Lang” giới thiệu, hình thức sáng tạo này gọi là “nghệ thuật trong ngữ cảnh”. Đó là khi nghệ sĩ sử dụng chính môi trường, ánh sáng, không gian và các nguyên vật liệu khai thác từ ngữ cảnh để kể câu chuyện nghệ thuật và câu chuyện của ngữ cảnh. Theo nhà điêu khắc Đào Châu Hải thì hình thức này đã được biết đến ở nhiều nước, nhưng có thể coi là lần đầu tiên được thực hiện ở Việt Nam. Ông nhấn mạnh: Dự án nghệ thuật này khơi mở nhiều chiều hướng khác nhau cho việc sáng tạo của nghệ sĩ, nhất là đặt vấn đề về thái độ của công chúng và nghệ sĩ khi nhìn từ nhiều chiều khác nhau trước một sự kiện, sự việc cụ thể.
Triển lãm sẽ kéo dài đến hết tháng 11, các nghệ sĩ sẽ tiếp tục triển khai một chương trình khác về ngôi nhà Lang, hoặc một số người sẽ tiếp tục bổ sung thêm cho tác phẩm của mình. Được biết, đã có những nhóm nghệ sĩ đăng ký ý tưởng sáng tạo trên khung cảnh này. Nghệ sĩ Nguyễn Quang Tuyến cho biết, anh sẽ còn triển khai thêm vài chi tiết và hoàn thiện, bổ sung thêm cho tác phẩm trong những ngày tới, phát triển thêm để ngôn ngữ hình ảnh và tạo hình được triệt để hơn.