Đứng trong khu vườn rộng chừng một mẫu của họa sĩ Kù Kao Khải, ở xóm 7 xã Kim Tân (huyện Kim Sơn, Ninh Bình) tôi lấy làm thú vị, bởi anh đã chia lô cho những câu Chuyện quê của mình trong tương lai. Gió từ biển khơi ùa vào dào dạt như từng đợt sóng vậy. Con gió báo hiệu một mùa ra khơi của người dân vùng biển Kim Sơn.
Bắt đầu từ con cá, con cua...
Anh say sưa kể đất quê anh mới lắm, tươi lắm vì do phù sa, xú vẹt bồi đắp từ biển mà nên. Nhưng con đê quai lấn biển cứ ngày mỗi rộng dài, hình thành những vùng quê mới và con người quê anh ngày một đông vui, bám biển và yêu biển như bao đời nay. Về quê! Chính là tiếng gọi tự nhiên dội lên trong trái tim anh khi còn đang cặm cụi căng toan vẽ trong ngôi nhà trọ ở ngoại thành Hà Nội. Nhưng ký ức thời sinh viên tràn về với những đồng bạc lẻ kiếm ăn kham khổ trên đường phố.
Họa sĩ Kù Kao Khải bên tác phẩm Chuyện quê 10.
Kù Kao Khải nhớ, đó là những ngày lọ mọ làm việc bên lò gốm Bát Tràng thật khó khăn, sau khi tốt nghiệp Trường đại học Sư phạm Nhạc họa, năm 2001. Mấy năm bươn trải với những thực tế cam go, cho dù anh đã từng là một nhà thiết kế mỹ thuật cho lò gốm nổi tiếng của nghệ nhân Trần Độ, nhưng vẫn là cảnh “ráo mồ hôi là hết tiền”. Cảnh cơm hàng cháo chợ ở nơi phồn hoa chỉ làm thui chột những hoài bão sáng tạo mà anh luôn ấp ủ trong lòng. Những câu thơ ở đâu đó trong bài “Về quê” mà anh đọc được đã giúp anh tỉnh thức và bất ngờ: “Thôi ta về lại bến quê. Khói thơm mái lá bờ tre rì rào. Bỏ đi những nỗi khát khao. Quay lưng với chốn cồn cào bon chen...”. Cùng với đó tiếng gọi của mối tình son trẻ từ thuở học trò như một phép mầu cởi trói cho anh thoát khỏi cái vòng mưu sinh nơi phố thị để về quê với con sóng dạt dào của biển khơi... Vậy là hai năm sau, Kù Kao Khải khăn gói quay về sống bên con sông Đáy với ý tưởng, dựng nghiệp từ nơi mình đã sinh ra.
Những câu chuyện quê manh nha bắt đầu ngay từ bức vẽ đầu tiên của Kù Kao Khải về con cá, con cua, con tôm, con cò... Biết bao ký ức của một tuổi thơ oằn lưng với sóng biển cùng với người cha trên những đầm xú, đầm vẹt. Vùng đất mới quê anh có hàng trăm loài chim và hàng trăm giống cá mú tụ về sinh sống. Dường như ký ức ấy trong trái tim nghệ sĩ lại dâng trào mỗi lần Kù Kao Khải vác lưới ra khơi. Những đàn cá tràn lên mặt toan, những con tôm bật sóng như còn hơi thở gấp gáp qua nét vẽ của anh. Và, kia là những chú cua mon men bám lấy vạt áo anh tựa một thú vui dò tìm nơi trú ngụ. Còn nữa, trên mặt toan Kù Kao Khải dụ những đàn hải âu vun vút trở về. Chúng sải cánh trên mạn tàu ra khơi. Thiên nhiên là sự sống xanh tươi trở nên dạt dào cảm xúc trong mỗi sắc màu lan tỏa. Ríu rít những cảm xúc sau những chuyến đi mệt nhoài cùng con tàu ra khơi. Mỗi lần trở về là những đêm thức trắng. Kù Kao Khải mộng mị với những sự sống luôn luôn trỗi dậy nơi miền đất tươi rói cá tôm. Vậy là suốt mười năm Kù Kao Khải tích lũy những câu chuyện để rồi sẽ kể lại bằng sắc màu mang đậm chất Folklor dịu dàng thấm đượm nét Kim Sơn, một miền đất vàng rực rỡ mênh mang.
Họa sĩ bên tác phẩm Mèo.
Cõi mơ “Chuyện quê”
Có sự chuyển động lạ lùng của chàng trai miệt biển kỳ thú này, nhất là sau khi tiếp tục học tập và tốt nghiệp Đại học Mỹ thuật năm 2008, Kù Kao Khải càng ngày càng lãng mạn hơn với đề tài quê hương. Đặc biệt sự tổng hợp về chất liệu thể hiện trong tác phẩm là nét vượt trội và gây bất ngờ của anh. Bắt đầu từ Động vật ở biển (Triển lãm tham gia Festival Huế - 2011), hoặc Cá biển; Được mùa ngao hay Đọc báo trên đảo tham dự các cuộc trưng bày Mỹ thuật khu vực Sông Hồng. Đó là những chất liệu được phối một cách hài hòa giữa gỗ và gốm; hoặc giữa tượng phù điêu giữa đá và sắt... Đó là những khởi động những câu chuyện quê ra đời.
Chính Chuyện quê 1 (2013) bắt đầu cho cuộc viễn du mới trên hành trình khám phá quê hương mang thương hiệu 3K (viết tắt của ba chữ Kù Kao Khải). Ngay lập tức nó trở nên khác lạ, cho dù đó chỉ là chuyện ngỡ xưa như trái đất. Hạnh phúc là gì? Thì ra đó chính là thông điệp từ tác phẩm sắp đặt này. Hình ảnh đôi vợ chồng trẻ với nước da đen sạm đặc trưng cho gió nắng vùng đất biển đã in sâu trong tâm trí của cậu bé Khải ngày nào. Đến nay vẫn thế, cho dù thời gian đã trôi đi hàng chục năm quay về, lại có những cặp vợ chồng khác hồ hởi, vui sướng với một mẻ cá đầy. Nụ cười của tình yêu ấy đã ám ảnh bao năm qua. Hạnh phúc là gì? Nếu thiếu đi nụ cười ấy và niềm vui được mùa cá tôm. Phía sau nụ cười ấy còn chứa đựng cả những nếp nhăn nhúm của những người già và nét sáng tươi của trẻ thơ trong gia đình. Đó là thành quả trong lao động trong những ngày lận đận với sóng gió biển khơi. Chuyện quê là thế. Chân quê và bình dị thân thương và ấm áp làm sao. Mô tả thêm hình tượng điêu khắc ghồ ghề bên cạnh đôi vợ chồng ấy là những dụng cụ lao động thân quen, cái rọ cua, cái lờ cái nơm... tất cả như bản tổng hòa giai điệu biển mênh mang cảm xúc. Quen mà lạ về ý tưởng trong câu chuyện. Cũ mà lại mới về ngôn ngữ thể hiện trong nghệ thuật sắp đặt đã gây ấn tượng với phong cách rất trần trụi của anh chàng 3K này đã có sức thu hút với cảm xúc tươi mới. Và thật không ngờ Chuyện quê 1 đã đoạt liền 3 giải A trong các cuộc Triển lãm ở khu vực Sông Hồng, Triển lãm toàn quốc và Giải Đinh Bộ Lĩnh tại Ninh Bình cùng vào năm 2013. Chưa hết, cũng trong năm này, tác phẩm còn đoạt giải Nhì (không có giải Nhất) của cuộc trưng bày Điêu khắc toàn quốc 10 năm, tại Hà Nội.
Chuyện quê là nhân duyên trời cho anh chàng họa sĩ nhà quê này. Kù Kao Khải đã tìm ra con đường đi sau hơn 10 năm tích lũy và trăn trở với sự nghiệp của mình... Và đúng thế, liên tiếp những Chuyện quê mới của Kù Kao Khải đã thêm một lần vinh danh anh vào những năm sau. Năm 2014 đó là chuyện quê qua ký ức của người cha đã nuôi dưỡng ước mơ của anh. Ông là cựu chiến binh từng chiến đấu ở Quảng Trị, khi giải ngũ là thương binh hạng 1/4 đã kể lại những phần xương thịt của mình cùng đồng đội để lại nơi chiến trường khốc liệt ấy ra sao. Kù Kao Khải ấp ủ đề tài và đã thể hiện nó sau chuyến đi thực tế ở Cửa Việt và Ký ức Quảng Trị từ câu chuyện quê của cha anh đã ra đời. Cũng vẫn với giọng điệu Folklor mang thương hiệu 3K, Ký ức Quảng Trị giản dị nhưng giàu sức biểu cảm đã chinh phục người xem. Tác phẩm đã đoạt giải A, trong Triển lãm về đề tài cách mạng lực lượng vũ trang của khu vực Sông Hồng, tổ chức tại Nam Định năm 2014. Đồng thời tác phẩm này còn được giải A của Hội trao cho các khu vực trên toàn quốc.
Chưa hết, đến năm 2015, tác phẩm điêu khắc, sắp đặt Chuyện quê 10 của anh đoạt Huy chương Đồng tại Triển lãm Mỹ thuật Việt Nam, tổ chức tại Hà Nội. Đó là bố cục nghệ thuật sắp đặt với hình tượng 4 người trong gia đình đi cấy với cảm xúc mà anh kết hợp thực tế ở quê hương Ninh Bình với hình ảnh qua câu thơ của nhà thơ Trần Đăng Khoa mà anh đã thuộc từ khi còn ngồi ghế nhà trường. Đúng với cái nóng tháng 6, hình ảnh “Cua ngoi lên bờ mẹ em xuống cấy...”, đó là người cha còng lưng kéo những bó mạ cùng với dáng mẹ, dáng chị cúi đầu trên mặt nước phả hơi nóng hầm hập để cấy lúa. Hạt thóc là hạt vàng là vậy. Chan chứa mồ hôi của người nông dân tưới lên ruộng lúa.
Đường xa vạn dặm
Họa sĩ Kù Kao Khải đã tuyên mình có dự án thực hiện tới 100 Chuyện quê. Nghĩa là trọn cuộc đời bám biển, sống bên mạn thuyền để vẽ những câu chuyện của làng mình. Nhưng có người thắc mắc liệu có trùng lặp và nhàm chán với bùn cát và sóng nước cùng những câu chuyện xưa như cổ tích. Nhìn cặp mắt trong veo, mơ màng của Kù Kao Khải tôi biết anh còn nhiều say đắm và nguyện chết với quê hương. Chính anh đã từng tâm sự rằng, nơi quê anh có nhiều nước mặn, gió, bão, nắng và động vật hoang dã. Sự mới mẻ và mênh mông sẽ giúp anh có động lực hơn trong sáng tác. Anh còn mong mọi người sẽ cùng anh chiêm ngưỡng cái huyền bí của biển qua những tác phẩm của mình.
Anh chợt dẫn tôi xuống xưởng vẽ để xem Chuyện quê 15 đang được thi công như thế nào. Tôi cùng anh khênh những đống gỗ còn thơm hương. Nơi đó hiện lên hình tượng hai người đang dệt cói, một sản phẩm làng nghề tại quê anh. Nghe nói quê anh còn có nghề nấu rượu. Đó là rượu Kim Sơn nức tiếng khắp vùng. Lại một Chuyện quê sẽ ra đời và làm ngất ngây trời đất. Trong góc xưởng, tôi thấy thấp thoáng cánh buồm đang căng sẵn chờ đón một chuyến ra khơi trong một ngày mới. Và con thuyền đánh cá đang chuẩn bị khởi hành. Kù Kao Khải hẹn sau Chuyện quê 15 cho năm 2016 sẽ lại khênh lưới đi biển. Anh luôn luôn nghĩ mình là một ngư dân thực thụ, vì trong mỗi chuyến đi tới chân trời kia, mỗi ngày một mới lạ với những câu chuyện cổ tích làng quê lại bừng sáng. Đó chính là nguồn cảm xúc vô cùng dồi dào với sóng biển xô táp bờ vai anh. Chúng thì thầm bên tai anh một câu chuyện mới, để anh sẽ kể lại với sự hào hển tươi mới của cuộc đời, cùng sắc cầu vồng lấp lánh trên quê hương. Đó là những Chuyện quê của họa sĩ chân đất mang danh hiệu 3K.