**Với khẩu hiệu “Nhật Bản thay đổi và châu Phi cũng thay đổi”, hội nghị quốc tế Tokyo về phát triển châu Phi (TICAD) - một trong những khuôn khổ quan trọng nhất về hợp tác và hỗ trợ phát triển của Nhật Bản - lần đầu tiên được tổ chức ở châu Phi, tại thủ đô Nairobi của Kenya. Theo giới phân tích, dù chậm nhưng Tokyo tỏ rõ quyết tâm không để Trung quốc độc chiếm châu Phi như những năm trước.
Việc hội nghị quốc tế Tokyo về phát triển châu Phi (TICAD) lần đầu tiền được tổ chức ở châu Phi, sau hơn 20 năm cơ chế này đi vào hoạt động cho thấy Nhật bản ngày càng coi trọng các đối tác châu Phi, coi châu lục này là một trong những ưu tiên về địa chiến lược. Không phải ngẫu nhiên mà TICAD-6 lần này lại diễn ra tại Nairobi. Đây được coi là cơ hội để thúc đẩy hơn nữa quan hệ hợp tác kinh tế và thương mại giữa Nhật Bản với châu Phi trong bối cảnh Nhật bản đang bị tụt hậu so với hai nước châu Á khác là Trung Quốc và Ấn Độ tại châu lục nhiều tiềm năng này.
Tại TICAD-5 (2013), Nhật Bản đã cam kết dành 3.200 tỷ yên (31,9 tỷ USD) trong 5 năm cho các nước châu Phi. Đến cuối năm 2015, Nhật Bản đã tực hiện được 67% kế hoạch đề ra. Theo thống kê, có khoảng 690 doanh nghiệp Nhật Bản đang đầu tư tại châu Phi, tăng gấp đôi so với con số hơn 330 doanh nghiệp năm 1993. “Để khỏi lỡ cơ hội, chúng ta cần tăng cường sự hiện diện tại thị trường châu Phi”, Chủ tịch Tổ chức xúc tiến thương mại Nhật Bản (JETRO) Hiroyuki Ishige nói. Thực tế cho thấy, những mũi nhọn kinh tế mà Tokyo nhắm tới đều đang chịu sự cạnh tranh gay gắt của Trung Quốc.
Trung Quốc không thể “độc chiếm” châu Phi
Một trong những ưu tiên trọng tâm của Nhật bản tại châu Phi, đó là thúc đẩy chính sách “ngoại giao chiến lược linh hoạt nhìn ra toàn cầu” mà Tokyo theo đuổi. Trong khuôn khổ chuyến thăm Côte d’ Ivoire năm 2014, Thủ tướng Nhật bản Abe tuyên bố: “Ở thế kỷ 21, không còn nghi ngờ gì nữa, châu Phi sẽ là trung tâm của sự phát triển kinh tế thế giới”.
Lẽ ra, hội nghị TICAD sẽ diễn ra vào cuối năm nay, nhưng một số nguồn tin cho biết Nhật bản đã điều chỉnh lại thời điểm để hội nghị diễn ra sớm hơn 2 năm. Mục đích của sự điều chỉnh này, theo giới phân tích, là để tránh tình trạng sự hiện diện của Nhật bản bị ngắt quãng ở châu Phi, trong bối cảnh Trung quốc tiếp tục ồ ạt đầu tư và gây dựng ảnh hưởng ở khu vực này. Hồi tháng 8, Ngoại trưởng Trung quốc Vương Nghị đã đến thăm Kenya với những lời đường mật được đưa ra để lôi kéo Kenya nói riêng, các nước châu Phi khác nói chung “xích gần hơn” về phái Trung quốc. Vì thế, tại hội nghị TICAD lần thứ 6 vừa diễn ra, Thủ tướng Nhật bản Shinzo Abe đã cam kết sẽ đầu tư 30 tỷ USD cho châu Phi trong 3 năm tới, bao gồm 10 tỷ USD dành cho phát triển hạ tầng. "TICAD lần đầu được tổ chức tại châu Phi là sự kiện mang tính lịch sử. Nhật sở hữu nhiều công nghệ cao và đội ngũ nhân tài có thể cống hiến cho sự nghiệp bồi dưỡng chất xám của châu Phi”, Đài NHK dẫn lời Thủ tướng Shinzo Abe cho biết. Cùng với đó, Nhật bản nhắc lại các cam kết trước đó của mình, sẽ hỗ trợ châu Phi trong vấn đề gìn giữ hoà bình, ổn định.
Thống kê cho thấy, hiện trao đổi thương mại giữa Nhật với châu Phi còn thấp hơn nhiều so với trao đổi thương mại của Trung Quốc với châu Phi. Kim ngạch thương mại Nhật bản-châu Phi mới đạt 24 tỷ USD năm 2015. Trong khi đó, kim ngạch hai chiều Trung quốc-châu Phi đã đạt mức 179 tỷ USD cùng kỳ năm ngoái.
Thủ tướng Nhật bản phát biểu tại Kenya cuối tuần qua, cam kết hỗ trợ 30 tỷ USD cho châu lục này.
Hãng tin Pháp AFP cho rằng với những con số viện trợ khổng lồ đưa ra cho châu Phi, Nhật Bản đã quyết tâm không lùi bước trước Trung quốc tại khu vực này. Tại hội nghị TICAD vừa diễn ra, Thủ tướng Nhật Shinzo Abe đã hội đàm với tất cả các nhà lãnh đạo châu Phi, cam kết “Nhật bản sẽ sát cánh cùng châu Phi” trên nhiều lĩnh vực. Trong khi đó, đài NHK cho biết Ngoại trưởng Nhật Fumio Kishida cũng hội đàm với người đồng cấp Kenya và nhấn mạnh mong muốn Kenya sẽ "tăng cường hợp tác" với Nhật Bản trong thúc đẩy cải cách ở Hội đồng bảo an Liên hợp quốc.
Kể từ khi trở thành Thủ tướng năm 2012, Thủ tướng Abe luôn xác định châu Phi là một trong những ưu tiên quan trọng trong chiến lược ngoại giao toàn cầu của mình. Vấn đề đặt ra là làm thế nào để chính sách này triển khai hiệu quả? Làm sao để sự hiện diện của Nhật bản “rõ nét” hơn ở châu Phi trong bối cảnh Trung quốc đang bành trướng sự có mặt của họ ở Lục địa đen?.
Trung quốc đã tổ chức những hội nghị hợp tác với châu Phi trong 3 năm qua. Năm 2015, Trung quốc đã đưa ra con số viện trợ khổng lồ cho châu Phi là 60 tỷ USD trong 3 năm tới.