Ở nước ta từ xa xưa đã quen với câu: Phép vua thua lệ làng. Ngày nay, nhờ công cuộc đổi mới “truyền thống” ấy đã giảm nhiều ở các địa phương nhưng lại nảy nòi ra lắm cái lệ dưới luật, thậm chí thứ gì không quản được thì ra lệnh cấm và phạt, rồi có nơi mở nơi bịt. Còn nhớ một thời cấm xây nhà hai tầng (ai lỡ xây bị phá, bị bắt...), rồi cấm mặc quần loe, ống tuýp, cấm nghe nhạc vàng ủy mị, cấm treo tranh ảnh hở hang... Bây giờ thì cấm váy quá ngắn, cấm cổ áo quá rộng, cấm dạy thêm, học thêm, cấm quan tài người chết không được lắp ô kính cho bạn bè nhìn mặt lúc tiễn biệt, mới đây lại còn dự định cấm đi xe không chính chủ, phạt người đội mũ bảo hiểm kém chất lượng..., thậm chí còn có những “mưu sĩ” đề xuất đấu thầu “Quyền được mua ôtô” (đã là quyền mà còn phải đấu thầu ư?!). Thật may nhờ có báo chí mạnh mẽ lên tiếng nên những cái lệnh vô lý, vô cảm, vô tâm... đã bị phanh lại.
Sau những phát biểu vội vàng, cứng nhắc, mới đây, lãnh đạo ngành GTVT đã đưa ra nhận định sáng suốt: “Người dân không chịu trách nhiệm mũ bảo hiểm rởm... Trách nhiệm quản lý là của cơ quan nhà nước, phải phạt người sản xuất, kinh doanh mũ giả, mũ rởm..., không có chuyện xử phạt người dân đội mũ bảo hiểm giả hay kém chất lượng...”. Vị này nhấn mạnh: “Những chế tài hành chính không phải nhằm tăng cường phạt mà là để nhắc nhở mọi người dân thực thi đúng luật, bảo đảm an toàn cho chính mình...”.
Một nhà báo nước ngoài nặng tình với Việt Nam, mỗi lần đến thăm tôi lại thở dài vì tắc đường, cấm đường, lạc đường: “Chẳng có nước nào lại bịt các ngã tư, biến thành hai ngã ba như ở Hà Nội. Thoạt nhìn thì có vẻ giảm được ùn tắc ở mấy cái ngã tư nhỏ, nhưng họ quên mất rằng phải đi vòng qua hai ngã ba, số xe bị chậm lưu thông 3 - 4 phút sẽ ùn lại ở những ngã tư lớn gấp đôi. Hà Nội có hàng chục ngã tư bị biến thành ngã ba, tốn cả trăm tỷ đồng mà lưu thông lại chậm hơn nhiều... Chuyện bịt - mở, cấm - phạt ở nước ta khiến bạn bè thế giới phải giật mình, phải buồn cười và cả sợ hãi nữa.
Nhà nước ta đang nỗ lực cải cách hành chính, hủy bỏ hàng ngàn văn bản gây phiền hà, vi phạm pháp luật. Nhưng vẫn còn nhiều nơi đẻ ra những điều cấm kỵ vừa kỳ quặc vừa vi hiến như quyền tự do cư trú, tự do ngôn luận, quyền mưu cầu hạnh phúc...
Cái sự cấm và phạt vội vã, bừa bãi, tràn lan dẫn đến những hệ lụy bất an, chai lì pháp luật, không còn sợ bị cấm bị phạt. Người ta đổ cả núi rác ngay dưới tấm biển Cấm đổ rác. Người ta họp chợ khắp các ngõ phố cũng có biển lớn Cấm họp chợ. Có bao điều cấm đúng đắn đã không răn đe được dân như Cấm buôn lậu, Cấm làm hàng giả, Cấm vi phạm bản quyền...Càng cấm càng phát triển với sự đối phó tinh vi nhờ sự mách nước của chính những người thực thi cấm - phạt.
Xem ra ở nước ta cái gì cứ cấm lại kích thích tò mò, càng lộ ra nhiều kẽ hở để chạy chọt dẫn đến tham nhũng. Những cuốn sách, đĩa nhạc bị cấm phát hành thì lại thấy nhân bản đầy vỉa hè và tràn lan trên mạng. Quả là khó dẹp lắm thay. Có những doanh nghiệp đề ra những điều cấm của riêng mình, tưởng thế là oai, nào ngờ cả ban lãnh đạo phải ra tòa vì tham nhũng. Thì ra họ chỉ muốn cấm nhân viên cung cấp sự thật cho nhà báo.
Đất nước đang nghèo, đang gặp nhiều thử thách khốc liệt, xin đừng quá ồn ào về những chuyện không đáng cấm, không đáng phạt.Cần phải biết xót xa, đau khổ khi ai đó vi phạm pháp luật vì vô tình hay chưa hiểu biết đầy đủ luật pháp.
Đừng để những người thực thi công quyền hãnh tiến, ra oai, vui thích cấm và phạt dân. Hãy tìm những giải pháp tích cực hơn, khoa học hơn, nhân ái hơn.
Nhà nước ta đang mở rộng dân chủ, cố gắng làm nhiều điều tốt đẹp cho dân, vì dân, vậy mà thỉnh thoảng lại xuất hiện một cái sự cấm đến dở khóc dở cười thế này thì bao giờ mới thực sự phát triển được?
Nhà văn Võ Khắc Nghiêm