Thuốc kháng thấp sinh học là tất cả các thuốc có đặc tính kháng thấp mang cấu trúc là các phân tử sinh học, phân biệt hoàn toàn với các thuốc kháng thấp mang bản chất là các hợp chất hóa học tổng hợp.
Thuốc kháng thấp sinh học là gì?
Hiện nay, thuốc kháng thấp được dùng trong bệnh viêm đa khớp dạng thấp được phân chia thành 2 loại cơ bản: thuốc kháng thấp thông thường (thuốc kháng thấp tổng hợp) và thuốc kháng thấp sinh học (các hoạt chất sinh học).
 Hình ảnh viêm đa khớp dạng thấp. |
Thuốc kháng thấp tổng hợp là các hợp chất hóa học được tổng hợp có tác dụng chống thấp như methothrexat. Khác với thuốc kháng thấp tổng hợp, thuốc kháng thấp sinh học được tổng hợp theo con đường sinh học, sử dụng các công nghệ sinh học để tạo ra như công nghệ tái tổ hợp.
Thuốc kháng thấp sinh học có nhiều loại khác nhau, gồm các chất ức chế yếu tố hoại tử u TNF, các chất ức chế interleukin 1, các chất ức chế sự kích thích tế bào lympho T và các chất ức chế tế bào lympho B. Các thuốc ức chế TNF như etanercept, infliximab và adalimuma, thuốc ức chế interleukin 1 như anakinra, thuốc ức chế kích thích tế bào lympho T như abatacept và thuốc ức chế tế bào lympho B như rituximab.
Sở dĩ người ta chế ra các thuốc này là vì trong những năm gần đây, ở bệnh nhân bị viêm khớp dạng thấp mức độ nặng đều có nồng độ các yếu tố hoại tử u TNF và interleukin 1 tăng cao. Các chất này được coi là các cytokin có vai trò gây viêm quan trọng. Trên thực tế, các chất này mang tính đặc hiệu trong bệnh ung thư. TNF được tìm thấy nhiều trong các bệnh liên quan đến ung thư và nó có tác dụng tiêu diệt khối u. Interleukin 1 là một chất trung gian hóa học do tế bào bạch cầu tiết ra có khả năng hấp dẫn và hóa ứng động các tế bào bạch cầu ở vùng xa cơ thể tập trung tại một vị trí nhất định. Nhưng do cả hai yếu tố này đều tăng mạnh trong bệnh viêm khớp dạng thấp nên một giả thiết đã được đề ra là hai yếu tố này có vai trò nào đó trong phản ứng viêm, nhất là viêm khớp. Vì thế, các thuốc kháng thấp sinh học được tạo ra nhằm mục đích điều trị này.
Chúng có gì khác biệt?
Về cấu trúc hóa học, các thuốc kháng thấp tổng hợp mang bản chất là các hợp chất hóa học được tổng hợp bên ngoài cơ thể sống. Vì thế, chúng là các thuốc gây hại cho hai cơ quan chuyển hóa đó là gan và thận. Đa phần các hợp chất hóa học ngoại sinh, kể cả các chất dùng làm thuốc đều là các chất ngoại lai và không phù hợp với cơ thể. Cho nên, một đặc điểm của chúng là dễ gây viêm gan và suy thận. Khác với dòng thuốc này, các thuốc kháng thấp sinh học đều mang bản chất là các hợp chất sinh học, được sản xuất theo công nghệ sinh học và mang cấu trúc thân thiện với các cơ thể sống. Ở một góc độ nào đó, chúng ít độc hại với gan và thận hơn với những thế hệ đồng nhiệm.
Điều này có ảnh hưởng chặt chẽ tới chỉ định sử dụng và các tai biến cần theo dõi khi dùng thuốc. Bởi nếu như người bệnh bị viêm gan nặng thì thuốc kháng thấp tổng hợp sẽ không được lựa chọn như là một giải pháp ưu tiên.
Về mục tiêu tác dụng, đối với các thuốc kháng thấp tổng hợp, mục tiêu tác dụng của chúng là tế bào. Tức là chúng sẽ xâm nhập vào tế bào, tác động vào một khâu đặc hiệu nào đó nhằm đạt đến một mục đích cuối cùng là giảm quá trình tổng hợp các chất trung gian hóa học của viêm, do đó giảm được viêm khớp. Nhưng với các thuốc kháng thấp sinh học thì mục tiêu chính của các thuốc này không phải là tế bào mà là các phân tử sinh học. Chúng tác động trực tiếp vào các chất hóa học gây viêm và ức chế sự hoạt động của chúng. Do đó, các tế bào và hoạt động của tế bào lại không hề bị ảnh hưởng hay đúng ra là ít bị ảnh hưởng.
Chính vì điều này mà tác dụng làm giảm đau, giảm viêm mang tính cấp tốc và đạt được nhanh hơn nhiều so với thuốc kháng thấp tổng hợp. Nhưng chúng lại chỉ có tác dụng với các chất gây viêm đã được tạo ra sẵn chứ chúng không có tác dụng với các chất gây viêm sắp được tạo ra hay là các chất gây viêm thế hệ thứ 2. Cho nên, điều này ảnh hưởng mạnh mẽ tới thời điểm điều trị. Cũng vì tác dụng vào các chất trung gian hóa học gây viêm mà tác dụng phụ của các thuốc này cũng rất nghiêm trọng, rất cần cân nhắc.
Khi nào quyết định dùng?
Chỉ nên dùng thuốc kháng thấp sinh học khi các thuốc kháng thấp tổng hợp thất bại. Tức là, thuốc kháng thấp sinh học chỉ được coi là giải pháp thứ 2, lựa chọn kế tiếp chứ không phải là các thuốc đầu tay trị thấp.
Đầu tiên, bạn phải dùng thuốc kháng thấp tổng hợp trước. Tiến hành dùng liều thấp hoặc vừa đủ, sau đó tăng dần liều đến liều đáp ứng. Duy trì liều này từ 1-3 tháng. Nếu người bệnh đáp ứng thì phác đồ điều trị được duy trì. Còn nếu thất bại thì chúng ta buộc phải lựa chọn một trong nhiều giải pháp: dùng thêm với thuốc kháng thấp sinh học trong khi vẫn dùng thuốc kháng thấp tổng hợp.
Làm thế nào để biết không đáp ứng với điều trị? Đó là khi người bệnh dùng thuốc mà khớp bị viêm không hết đau hoặc giảm đau rất ít, khó vận động và cải thiện được rất ít. Sự biến dạng bên ngoài của khớp như sưng nề không cải thiện như kỳ vọng.
Trong một số trường hợp, thuốc kháng thấp sinh học được dùng ngay từ đầu với các thuốc kháng thấp tổng hợp nếu như người bệnh bị viêm khớp dạng thấp mức độ nặng.
Có một điểm cần lưu ý: bệnh nhân bị bệnh lao, thiếu máu, suy tủy xương, viêm đa dây thần kinh, suy tim, u và ung thư hoàn toàn chống chỉ định với các thuốc này. Nếu không, quá trình ung thư sẽ xảy ra rất nhanh và nhanh chóng đi đến điểm kết thúc.
BS. Lê An Viên