Theo thống kê từ BHXH Việt Nam, tính đến cuối năm 2017, tổng số nợ BHXH của người lao động trên cả nước lên tới 16.000 tỷ đồng - một con số không hề nhỏ. Riêng tại Hà Nội, số nợ đọng BHXH, BHYT và các loại bảo hiểm khác trên quy mô toàn thành phố đã lên tới 2.800 tỷ đồng, ảnh hưởng trực tiếp đến gần 760.000 người lao động. Đáng chú ý, mặc dù là một trong những địa phương có nhiều DN hoạt động và đạt doanh thu cao, song Hà Nội cũng lại có số tiền nợ BHXH cao trong cả nước. Thậm chí, nhiều cơ quan, đơn vị, DN nhà nước cũng có tên trong danh sách trốn đóng bảo hiểm cho người lao động.
Dư luận đặt câu hỏi, vậy nguyên nhân vì sao và số tiền này đã đi đâu? Theo Vụ Thanh tra - Kiểm tra - BHXH Việt Nam, nguyên nhân dẫn đến thực trạng này là do hầu hết các DN tại Việt Nam hiện nay là DN vừa và nhỏ, hiệu quả sản xuất kinh doanh rất thấp và việc chiếm dụng quỹ BHXH cũng như là việc trốn đóng xảy ra là thường xuyên; thứ hai là chế tài xử phạt đối với các đơn vị chưa đủ sức răn đe khi chưa được hình sự hóa và thứ ba là nhận thức và trách nhiệm của mỗi một tổ chức, cá nhân với việc thực hiện chính sách an sinh xã hội của đất nước chưa đầy đủ và không thực hiện hết trách nhiệm của mình, đặc biệt là sự quan tâm vào cuộc của các cấp chính quyền địa phương chưa quyết liệt.
Bên cạnh đó, việc trốn đóng BHXH cho người lao động, DN và các công ty đã bỏ túi cả tỷ đồng, trong khi đúng ra, người được hưởng đầy đủ lợi ích từ chính sách của Nhà nước phải là người lao động. Ở khía cạnh kinh tế mà nói, dường như những DN này đang vay từ người lao động một khoản tiền mà quên chưa trả cả gốc lẫn lãi. Và rất may mắn, điều này phải thay đổi kể từ đầu năm nay. Bởi kể từ ngày 1/1/2018, Luật Sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự 2015 đã được Quốc hội thông qua và chính thức có hiệu lực, trong đó có quy định xử lý hình sự với hành vi gian lận, trốn đóng BHXH, bảo hiểm thất nghiệp, BHYT với mức xử phạt có thể lên tới 3 tỷ đồng hoặc 10 năm tù. Cụ thể, đối với mức phạt nặng nhất, áp dụng cho trường hợp chiếm đoạt tiền BHXH, bảo hiểm thất nghiệp 500 triệu đồng trở lên; gây thiệt hại 500 triệu đồng trở lên; người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 10-100 triệu đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 1-5 năm.
Tuy nhiên, theo các chuyên gia về luật, cũng cần phải lường trước đến các tình huống DN sẽ tìm cách để lách luật và gây khó khăn trong quá trình áp dụng các hình thức xử phạt, vì thế các cơ quan BHXH phải chuẩn bị kỹ đầy đủ hồ sơ ban đầu cho các cơ quan pháp luật căn cứ xử lý nghiêm, quyết liệt để bảo vệ quyền lợi chính đáng của người lao động.