Hiện nay tình trạng sử dụng kháng sinh một cách bừa bãi không chỉ trên toàn thế giới mà ngay tại nước ta. Sử dụng kháng sinh bừa bãi sẽ đưa đến nhiều hậu quả xấu cho sức khỏe người bệnh đang được điều trị, đồng thời gây hậu quả nghiêm trọng cho cộng đồng, đó là vi khuẩn sẽ kháng thuốc. Vậy nên làm gì để sử dụng kháng sinh hợp lý?
Kháng sinh (Antibiotic) là những chất ngay ở nồng độ thấp đã có khả năng ức chế hoặc tiêu diệt vi khuẩn hoặc vi nấm (kháng sinh chống nấm) một cách đặc hiệu bằng cách gây rối loạn phản ứng sinh học ở tầm phân tử (đặc hiệu có nghĩa là mỗi kháng sinh chỉ có tác dụng đối với một loại vi khuẩn hoặc một nhóm vi khuẩn và kháng sinh không có tác dụng đối với bất kỳ một loại virus nào). Như vậy kháng sinh không dùng để điều trị những bệnh do virus gây ra và các bệnh khác, chỉ dùng để điều trị bệnh nhiễm khuẩn.
Nguyên nhân sử dụng kháng sinh không đúng
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến loạn sử dụng kháng sinh (sử dụng kháng sinh bừa bãi) ở nước ta, trong đó:
Phía thầy thuốc: Việc kê đơn thuốc kháng sinh của các bác sĩ khám chữa bệnh từ bệnh viện công, bệnh viện tư, nhất là các bác sĩ ở phòng khám tư nhân (với nhiều lý do khác nhau như trình độ, lợi ích nhóm...) chưa chính xác, thường lạm dụng kê kháng sinh, sử dụng các loại kháng sinh mạnh ngay từ đầu, không làm kháng sinh đồ để lựa chọn kháng sinh phù hợp, sử dụng kháng sinh phổ rộng điều trị bao vây... Tất cả làm cho vi khuẩn trở nên nhờn thuốc và gia tăng tình trạng kháng kháng sinh.
Về phía người bán thuốc: Việc bán thuốc kháng sinh cũng chưa có biện pháp quản lý nghiêm ngặt, bán không cần đơn. Đây là một vấn đề lớn không kém phần quan trọng so với hiện tượng kê đơn thuốc sai của bác sĩ,
Đối với người dân: Tình trạng tự mua thuốc kháng sinh về sử dụng còn phổ biến nên dùng không đúng chỉ định của bác sĩ (bất kể bệnh gì, mệt mỏi, sốt, hoặc ho, nổi ban ở da... đều dùng kháng sinh), không đúng liều lượng, dùng không đủ thời gian... Tình trạng này góp phần làm tăng nguy cơ vi khuẩn kháng thuốc.
Chỉ dùng kháng sinh theo chỉ định của bác sĩ.
Tác hại của sử dụng kháng sinh bừa bãi
Việc dùng kháng sinh không đúng làm cho bệnh không khỏi hoặc tạm thời khỏi nhưng những lần sau nếu mắc bệnh nhiễm khuẩn, dùng kháng sinh đó sẽ không khỏi do vi khuẩn đã kháng lại thuốc kháng sinh. Điều này sẽ làm cho bệnh trầm trọng thêm, thậm chí đe dọa tính mạng người bệnh. Sử dụng kháng sinh bừa bãi còn gây khó khăn cho bác sĩ chữa bệnh, bởi vì, trên một người bệnh đã dùng nhiều loại thuốc kháng sinh, loại nào cũng dùng không đúng chỉ định gây nên tình trạng vi khuẩn quen thuốc (nhờn thuốc, lờn thuốc), bệnh khỏi chậm và bác sĩ phải thay đổi nhiều loại kháng sinh gây tốn kém tiền bạc và thời gian cho người bệnh.
Ngoài ra, sử dụng kháng sinh bừa bãi sẽ ảnh hưởng đến cộng đồng. Khi có một loại vi khuẩn kháng thuốc, vi khuẩn đó có khả năng truyền gen kháng thuốc đó cho các vi khuẩn khác cùng loại và cả các vi khuẩn khác loại. Như vậy tính kháng thuốc của vi khuẩn nhanh chóng lan ra cộng đồng, ảnh hưởng rất lớn đến khả năng chữa trị bằng kháng sinh. Điều này dẫn đến khi mắc bệnh nhiễm khuẩn, thậm chí có những bệnh thông thường nhưng vì kháng thuốc con người không có thuốc để chữa.
Sử dụng kháng sinh không đúng, người dùng có khi còn gặp các tác dụng phụ của thuốc như dị ứng, nguy hiểm nhất là sốc phản vệ có thể gây tử vong nếu cấp cứu không kịp thời.
Ngoài ra, thuốc kháng sinh ngoài khả năng tiêu diệt vi khuẩn gây bệnh, còn tiêu diệt cả những vi khuẩn có lợi, chúng thường có trên da, niêm mạc họng, hầu, mũi, đường ruột (hệ vi khuẩn chí) của người bình thường. Đây là những vi khuẩn tham gia vào hàng rào bảo vệ cơ thể theo cơ chế sống cạnh tranh khi có vi khuẩn lạ xâm nhập vào các vị trí của chúng, mặt khác chúng còn có khả năng sinh ra một số kháng sinh có lợi cho cơ thể, gây nên hiện tượng loạn khuẩn. Loạn khuẩn đường ruột sẽ gây nên ăn không tiêu, đầy bụng, chướng hơi, gầy sút, suy kiệt... Với trẻ em và người cao tuổi có thể dễ bị suy dinh dưỡng từ nhẹ đến nặng.
Cách nào khắc phục?
Để hạn chế tình trạng sử dụng kháng sinh bừa bãi, trước hết cần quản lý thật chặt chẽ việc mua, bán và sử dụng thuốc kháng sinh. Bao giờ thuốc kháng sinh được bán ra phải có đơn thuốc của bác sĩ. Người bán thuốc bắt buộc phải lưu đơn thuốc và phải có biện pháp kiểm tra giám sát thật chặt chẽ của nhà chức trách. Khi đã giám sát chặt chẽ, người dân muốn tự động mua thuốc cũng không thể mua được.
Với bác sĩ khám chữa bệnh, nếu thấy chưa cần thiết, chưa nên sử dụng kháng sinh hoặc hạn chế sử dụng kháng sinh đến mức tối đa. Bởi vì, khi cơ thể có bệnh nhiễm khuẩn đang ở mức độ nhẹ, trước tiên hãy để cho cơ thể tự chống đỡ bằng cách sinh kháng thể để chống lại các tác nhân nhiễm trùng, mặt khác bệnh đường hô hấp thể nhẹ, hầu hết do virus gây ra nên không phải dùng tới kháng sinh để điều trị.
Bên cạnh đó ngành y tế nên có các hình thức tổ chức tập huấn việc kê đơn kháng sinh thế nào cho đúng đối với các bác sĩ tuyến dưới, đặc biệt cần lưu tâm đến các bác sĩ ở các phòng khám, nhất là phòng khám bệnh tư nhân. Cần có chiến dịch tuyên truyền, giáo dục cho người dân hiểu về tác hại của việc sử dụng kháng sinh bữa bãi và ích lợi của việc sử dụng kháng sinh đúng.
Về phía người dân cần có kiến thức nhất định về sử dụng kháng sinh. Chỉ dùng kháng sinh theo chỉ dẫn của bác sĩ, tránh tự ý dùng, dùng không hết liều, không đủ thời gian... làm gia tăng tình trạng nhờn thuốc kháng sinh trong cộng đồng.