Hội chứng ăn bậy (hội chứng Pica) là triệu chứng thèm ăn các vật thể ngoài thực phẩm và có thể độc hại cho cơ thể như đinh, đất, bột giặt… Hội chứng ăn bậy được ghi nhận xảy ra ở 25 - 30% trẻ em và một số trường hợp hiếm gặp ở phụ nữ đang mang thai.
Bệnh gặp ở trẻ em và phụ nữ mang thai
Một bé gái 12 tuổi ở Long An nhập viện tại Bệnh viện Nhi đồng 1, TP. Hồ Chí Minh trong tình trạng thường xuyên bị đau bụng, ăn ít và hay nôn. Cha mẹ bệnh nhi cho biết, khoảng 2 năm nay thường thấy bé bứt tóc cho vào miệng. Kết quả siêu âm bụng xác định một khối dị vật kết rắn trong dạ dày. Do dị vật quá lớn, các bác sĩ không thể mổ nội soi mà phải phẫu thuật mở dạ dày.
Trong quá trình phẫu thuật, các bác sĩ nhận thấy dị vật là khối tóc khổng lồ kết chặt giữa tóc và thức ăn lâu ngày chiếm trọn dạ dày, tràn cả xuống đầu ruột non. Sau mổ sức khỏe của bé đã dần bình phục.
Đây không phải là bệnh nhân ăn tóc đầu tiên nhập viện tại Bệnh viện Nhi đồng 1. Có năm có đến vài trường hợp. Đa phần khối tóc đã to do tích tụ trong thời gian dài và bệnh nhân thường là bé gái.
Năm 2008, Bệnh viện Nhi đồng 1 đã phẫu thuật cho bé gái 8 tuổi lấy ra khối dị vật là búi tóc đóng thành khối cứng trọng lượng 350g. Bệnh nhân nhập viện trong tình trạng biếng ăn, thường bị đau bụng từng cơn và nôn. Cha mẹ bé cho biết thấy con hay bứt tóc ăn nhưng nghĩ không sao nên chỉ nhắc nhở.
Cuối năm 2013, Bệnh viện Nhi đồng 2 (TP. Hồ Chí Minh) đã cấp cứu cho một bé gái 5 tuổi nhập viện trong tình trạng đau bụng dữ dội. Kết quả, dạ dày của bệnh nhân này có khối tóc cứng như khối xi măng, to bằng nắm tay và nặng 200g. Theo người nhà, khoảng hơn một năm trước ngày nhập viện, khi ngồi một mình, bé thường đưa tay lên bứt tóc và cho vào miệng nuốt. Cha mẹ nhiều lần ngăn cản nhưng bé vẫn lén làm.
Một số bà mẹ khi mang thai cũng có hiện tượng thèm ăn các vật thể phi thực phẩm, có rất ít hoặc hoàn toàn không có giá trị dinh dưỡng như đất sét, đinh, cát, phấn, bột giặt... Trong đó, vật chất thường được các bà mẹ có hội chứng pica cho vào miệng nhất là đất, đất sét, bột giặt. Ngoài ra, các mẹ còn thèm ăn que diêm cháy, đá xanh, than, long não, nước đá, kem đánh răng, thạch cao, bã cà phê, tàn thuốc lá, và cả phân gà...
Nguyên nhân gây bệnh
Đến nay nguyên nhân của bệnh chưa được biết rõ, tuy nhiên một số tình huống được nghĩ đến có thể gia tăng nguy cơ rối loạn ăn bậy, ví dụ thiếu chất dinh dưỡng như sắt, kẽm. Kiêng ăn và thay thế thức ăn bằng những thứ khác để có cảm giác no bụng. Trẻ có thói quen xấu không được nhắc nhở; có vấn đề về phát triển như chậm phát triển tâm thần, tự kỷ, bất thường não; rối loạn tâm thần như rối loạn ám ảnh cưỡng chế và tâm thần phân liệt.
Đối với phụ nữ mang thai, theo Hiệp hội dinh dưỡng Hoa Kỳ, thiếu chất sắt có thể là thủ phạm gây ra hội chứng này. Kết quả một vài nghiên cứu khác đã liên hệ pica với giai đoạn cơ thể cố gắng hấp thụ dưỡng chất để bổ sung cho lượng vitamin và khoáng chất bị thiếu qua đường ăn uống. Cũng có trường hợp là hậu quả của các vấn đề tâm sinh lý.
Sự nguy hại của hội chứng pica
Nhổ tóc (trichotillomania) là một rối loạn tâm thần, người mắc thường đưa tay bứt tóc. Hành vi này xảy ra có thể do căng thẳng, xung đột trong mối quan hệ, khi làm một việc thụ động như đọc sách, xem truyền hình hoặc nói chuyện qua điện thoại. Cùng với chứng nhổ tóc là chứng ăn tóc (trichophagia). Hành động này dẫn đến những triệu chứng đau bụng, nôn mửa, chán ăn, mệt mỏi, sụt cân và tóc tích tụ trong dạ dày.
Ngoài ăn tóc, nhiều bệnh nhân còn ăn những thứ khác gọi là mắc chứng ăn bậy. Ăn bậy thể hiện khao khát muốn ăn những thứ không mang giá trị dinh dưỡng mà không thể cưỡng lại được. Không chỉ có tóc, người mắc chứng này còn ăn cả đất, bùn, đá, phấn, mảnh tường tróc sơn, tàn thuốc, phân, nút áo, giấy, cát, kem đánh răng, xà phòng, tiền đồng, vòng đeo cổ, kim khâu, dây diện, đồ nhựa, huy chương.
Đối với các bà mẹ mang thai, việc ăn các vật thể phi thực phẩm gây hại cho sức khỏe của cả người mẹ và bào thai, làm trở ngại đến sự hấp thu dinh dưỡng từ các thực phẩm lành mạnh dẫn đến nguy cơ suy dinh dưỡng cho cả mẹ và bé. Bên cạnh đó còn là mối nguy về các chất độc hại và các ký sinh trùng gây bệnh, thậm chí là các bệnh hiểm nghèo trên các vật thể.
Y văn thế giới đã ghi nhận một bệnh nhân mang 5,5 kg tiền đồng, vòng đeo cổ và kim khâu trong dạ dày. Một người đã nuốt 79,5 kg bàn ghế, tiền đồng, đai ốc, dây điện, đồ nhựa, huy chương. Một người khác nuốt hơn 200 đầu đạn chưa nổ. Tất cả những người này đều có rối loạn tâm thần.
Cần phát hiện sớm
Để phát hiện chứng bệnh này, ở trẻ dưới 18 - 24 tháng tuổi, hành vi ăn bậy có thể được xem như bình thường vì trẻ nhỏ chưa phân biệt thức ăn và đồ vật khác, thường đưa vào miệng mọi thứ. Từ 2 tuổi trở lên, nếu trẻ tiếp tục ăn những thứ không có giá trị dinh dưỡng kéo dài quá một tháng thì phải nghĩ đến rối loạn ăn bậy, cần theo dõi và kịp thời thay đổi hành vi đó.
Người bệnh cần được phát hiện và điều trị sớm để tránh những biến chứng có thể dẫn đến tử vong. Ngoài phẫu thuật lấy dị vật, cần phối hợp điều trị bằng thuốc chống trầm cảm hoặc chống loạn thần kèm theo tâm lý trị liệu nhằm thay đổi hành vi nhổ và ăn tóc bằng hành vi lành mạnh hơn. Gia đình bệnh nhi cũng cần được tư vấn tâm lý để giúp cho mối quan hệ được tốt đẹp hơn và môi trường sống được lành mạnh hơn.
Nếu phát hiện sở thích không thể cưỡng lại đối với các món không nên ăn trong thời kỳ mang thai, các bà mẹ đừng hoang mang, hãy liên hệ với bác sĩ để có lời khuyên hợp lý.
Bác sĩ Nguyễn Minh Ngọc
