… Mệnh lệnh “đốt” phát ra. Cả nhóm nín thở để dõi theo từng nhịp đập tim của bệnh nhi H. 30 giây trôi qua không hề có dấu hiệu của tai biến block, không có dấu hiệu của thiếu máu cơ tim do tổn thương mạch vành. Dừng đốt. Những tiếng thở phào đồng thời phát ra. Và đồng thanh hét lên “tuyệt vời”!
ThS. BS. Nguyễn Thanh Hải kiểm tra lại cho bé Nguyễn Xuân H. trước khi ra viện.
Một năm, mười mấy lần đi viện
Nhìn gương mặt bầu bĩnh, xinh xắn của cậu bé Nguyễn Xuân H. (sinh năm 2008, Phú Thọ) khó thể hình dung “thành tích” đi viện của cậu lại khủng đến thế. Chị V. - mẹ cậu bé kể, khi sinh ra, H. được 4kg, trong vòng 3 tháng đầu đều đặn mỗi tháng tăng 2kg. Nhưng rồi cậu bé rất hay bị viêm họng, tháng nào cũng bị và tần suất ngày một tăng lên 2-3 lần trong 1 tháng. Khi được 4 tuổi rưỡi, trong lần ho, sốt phải lên y tế xã tiếp nước, thấy tình trạng cậu bé nặng, tim đập nhanh, y tế xã vội chuyển lên huyện, rồi lên BV tỉnh. Ở đó, cậu được tiêm thuốc điều trị, cắt cơn tim nhanh rồi chuyển đến BV Nhi TW (đầu năm 2013). Tại đây, sau khi thăm dò điện sinh lý, bác sĩ đã chẩn đoán xác định bé bị cơn tim nhanh kịch phát trên thất do có đường dẫn truyền xung điện bất thường nối tâm nhĩ với tâm thất. Bình thường, các bác sĩ sẽ đốt triệt loại bỏ đường dẫn truyền này và bệnh sẽ khỏi hoàn toàn. Tuy nhiên, do đường dẫn truyền bất thường nằm ở vị trí rất nguy hiểm, nếu đốt bỏ có thể gây tổn thương bó His (một đường dẫn tuyền bình thường) và trẻ sẽ phải cấy máy tạo nhịp cả đời. Do đó, bác sĩ đã lựa chọn giải pháp điều trị an toàn hơn - đó là dùng thuốc chống loạn nhịp.
Mặc dù được uống các thuốc loạn nhịp, nhưng cơn tim nhanh vẫn liên tục tái phát. H. thường xuyên rơi vào trạng thái mệt mỏi, vã mồ hôi đầm đìa, nôn oẹ, khó thở, tức ngực… Các bác sĩ đã phải rất vất vả để cắt và kiểm soát cơn tim nhanh do đáp ứng rất kém với hầu hết các thuốc chống loạn nhịp có trên thị trường. Có tháng H. phải vào viện tới 2-3 lần, hết BV tỉnh lại đến các BV trung ương, một năm mười mấy lần 2 mẹ con đưa nhau đi viện. 3 năm trời 2 mẹ con đều đón Tết trong BV. Có bệnh thì phải vái tứ phương, có lần gia đình đưa con đến Viện Tim Quốc gia, tại đây, các bác sĩ cũng đã làm lại thăm dò điện sinh lý và cũng cố gắng để điều trị can thiệp bằng đốt điện cho cháu. Nhưng thủ thuật cũng phải trì hoãn lại do lo ngại biến chứng tương tự như BV Nhi TW đã tiên lượng.
Mạo hiểm đương đầu với ca can thiệp đầy cảm xúc
“Là bác sĩ trực tiếp điều trị và theo dõi bệnh cho H., tôi luôn luôn trăn trở với câu hỏi chẳng lẽ bó tay với trường hợp này sao?!” ThS.BS. Nguyễn Thanh Hải - chuyên khoa rối loạn nhịp, TTTM BV Nhi TW tâm sự. Trong hơn 3 năm qua, với phương pháp đốt điện bằng sóng cao tần, hàng trăm ca tim nhanh được can thiệp điều trị thành công tại BV Nhi TW, cả với những trường hợp tim nhanh ở trẻ sơ sinh cân nặng thấp. Cũng trong quãng thời gian đó, các bác sĩ đã luôn tìm kiếm tài liệu để nghiên cứu tìm ra các giải pháp điều trị cho các trường hợp khó như bệnh của H. Với kiến thức có được nhờ sự nghiên cứu các phương pháp triệt đốt an toàn trên thế giới và sự đúc kết kinh nghiệm từ thực tế lâm sàng, BS. Nguyễn Thanh Hải đã lập kế hoạch chi tiết và cẩn thận, quyết định can thiệp cho H. để điều trị dứt điểm bệnh với một xác suất biến chứng thấp nhất.
Trước tiên, các bác sĩ áp dụng phương pháp đốt thử theo tiêu chí “đánh thật nhẹ, chỉ để gây choáng kẻ thù” tránh “ném chuột vỡ bình”. Một catheter đốt đưa qua tĩnh mạch đùi vào nhĩ phải và dò tìm vị trí đường phụ tại vùng vách trước phải, khi đã xác định được mốc phù hợp với tiêu chuẩn điện tim và tại nơi có điện thế bó His nhỏ nhất, dừng thở máy tránh di động tim trong lồng ngực theo nhịp thở, bật máy đốt với nhiệt độ thấp nhất và tăng dần mỗi 3-5 độ đến mức nhiệt độ đốt thấp nhất có thể gây tổn thương tổ chức, thời gian mỗi lần đốt chỉ kéo dài 5 giây nếu không thấy tác dụng. 8 con mắt của nhóm BS can thiệp dõi theo sự biến đổi điện tim theo từng mili-giây, nếu có bất thường máy đốt sẽ tắt ngay lập tức. Lặp đi lặp lại đến hơn 70 lần tại tất cả vị trí có thể, 120 phút trong sự nghẹt thở, nhiều lúc tưởng như đứng tim đã trôi qua mà không thấy một tác động nào đến “kẻ thù”. Cách tiếp cận thứ hai được thực hiện, một catheter được đưa qua động mạch đùi ngược lên động mạch chủ xuống tâm thất trái, quá trình dò tìm và đốt thử tại vùng vách trước bên trái được lặp đi lặp lại một cách tương tự, vùng này cũng rất dễ gây tổn thương bó His. Tuy nhiên, thêm 40 phút trôi qua mà vẫn không thấy kết quả. Câu hỏi đặt ra là: Hay “đánh” chưa đủ mạnh (nhiệt độ thấp), “đánh” chưa đủ dài (thời gian đốt ngắn), “đánh” chưa đúng chỗ (sai vị trí). Thật khó có câu trả lời, đánh mạnh đánh dài tổn thương His không hồi phục thì phải cấy máy.
Kỹ thuật đốt điện bằng năng lượng sóng cao tần điều trị cơn tim nhanh tại BV Nhi Trung ương. Ảnh: BV cung cấp
Vì lý do an toàn phải nghĩ đến giả thuyết đường phụ này nằm ở vị trí bất thường khác, nếu vậy thì đây là trường hợp vô cùng hiếm gặp và cũng không kém phần nguy hiểm như một số trường hợp được báo cáo và cũng chưa từng gặp tại BV Nhi. Cách tiếp cận mới được thực hiện, catheter được rút ra khỏi thất trái và ra ngoài, thay vào đó là một catheter lái hướng nhỏ hơn được đưa vào động mạch đến sát van động mạch chủ, đầu catheter được di chuyển vòng quanh các lá van và các xoang valsava, hoạt động điện tim được ghi lại và phân tích, đồng thời hy vọng đã loé lên, tại vị trí lá van không vành thấy điện thế hoạt động phù hợp với tiêu chuẩn hơn tất cả các vị trí trước đây. Để chứng tỏ đốt ở vị trí này không làm tổn thương động mạch vành (một tai biến nguy hiểm), các bác sĩ đã phải chụp hình ảnh động mạch vành trước đốt. Sau đó catheter đốt được đưa vào lại và được đặt vào vị trí đã tìm thấy. Hy vọng cuối cùng được trông đợi… Mệnh lệnh “đốt” phát ra. Cả nhóm nín thở để dõi theo từng nhịp đập tim của H. 30 giây trôi qua không hề có dấu hiệu của tai biến block, không có dấu hiệu của thiếu máu cơ tim do tổn thương mạch vành. Dừng đốt. Những tiếng thở phào đồng thời phát ra. Và đồng thanh hét lên “Tuyệt vời”! “Thật chưa bao giờ có cảm giác như vậy” - BS. Hải tràn đầy cảm xúc nhớ lại.
Gặp hai mẹ con H. trong ngày ra viện, chị V. xúc động nghẹn lời trước tấm lòng của các y bác sĩ. Chồng đang nằm viện vì bệnh trọng, bé H. đi viện liên miên, kinh tế gia đình khánh kiệt. Dù được bác sĩ động viên và quyết tâm can thiệp điều trị dứt điểm bệnh cho H., nhưng lấy gì để chi trả viện phí cho con đây? Và rồi cũng lại bác sĩ, vận động các nhà hảo tâm thông qua Tổ công tác xã hội BV Nhi TW xin được tài trợ đầy đủ kinh phí chữa bệnh cho con. Tới đây, H. lại tiếp tục được tới trường, trái tim bé nhỏ của em đã đập nhịp nhàng, nhịp đập của lòng nhân ái và yêu thương.