Tổng Giám đốc Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF) Christine Lagarde cuối tuần qua cho biết, cuộc khủng hoảng người di cư đã đẩy châu Âu tới một giới hạn hết sức nguy hiểm và đe dọa sự tồn tại của Khu vực tự do đi lại Schengen của Liên minh châu Âu (EU). Điều đáng lo ngại là không chỉ có một mình bà Christine Lagarde đưa ra quan điểm này.
Phát biểu tại Diễn đàn Kinh tế Thế giới diễn ra tại Davos, Thụy Sĩ hôm 23/1, bà Lagarde đã đưa ra quan điểm cá nhân của mình về viễn cảnh châu Âu và cho rằng cuộc khủng hoảng người tị nạn tồi tệ nhất kể từ Chiến tranh Thế giới thứ 2 đã đẩy EU đứng trước nguy cơ “một mất một còn”. Bà Christine Lagarde cũng đã khẳng định nguy cơ Khu vực tự do đi lại Schengen trong EU có thể tan rã.
Bà Christine Lagarde cảnh báo EU đang đứng trước nguy cơ “một mất, một còn”.
Không chỉ riêng bà Christine Lagarde, một loạt các nhà lãnh đạo EU cũng đã lên tiếng cảnh báo tương tự. Ngày 19/1, Chủ tịch Hội đồng châu Âu (EC) Donald Tusk cảnh báo châu Âu còn “chưa đầy hai tháng” để kiểm soát cuộc khủng hoảng người di cư hiện nay, nếu không khối Schengen sẽ sụp đổ. “Chúng ta còn chưa đầy hai tháng để kiểm soát vấn đề này” - ông Donald Tusk cảnh báo - “Nếu không, khối Schengen sẽ sụp đổ”. Trong một tuyên bố khác, Chính phủ Đức cảnh báo khối Schengen về miễn thị thực đi lại giữa 22 nước thành viên EU và 4 quốc gia ngoài EU đang “lâm nguy”.
Với hơn 1 triệu người di cư ồ ạt kéo tới châu Âu trong năm 2015 và dòng người di cư mới vẫn tiếp tục tràn vào EU bất chấp nguy hiểm rình rập, EU đứng trước nhiều thách thức khi cuộc khủng hoảng người di cư đe dọa sự ổn định về kinh tế và xã hội của khối.
Không chỉ tạo ra gánh nặng kinh tế, sự khác biệt về văn hóa, xã hội, nhận thức và cả tôn giáo đang tạo ra những mâu thuẫn không thể hàn gắn giữa người di cư và cộng đồng dân cư địa phương, kéo theo đó là nguy cơ bất ổn xã hội liền kề. Vụ khủng bố Paris hôm 13/11/2015; vụ người nhập cư quấy rối sàm sỡ hàng trăm phụ nữ Đức ngay trong đêm giao thừa năm mới... đã khoét sâu thêm những mâu thuẫn vốn có. Từ đó, tâm lý bài ngoại, chống người di cư... xuất hiện và được thừa nhận tại nhiều nước trong Liên minh châu Âu. Khủng hoảng người di cư đã vượt quá giới hạn, khiến cho cả châu Âu chao đảo vì những lỗ hổng trong việc kiểm soát biên giới. Sau những vụ việc trên, rất nhiều điểm yếu của Hiệp ước Schengen đã bộc lộ, bởi nó có thể tạo ra những lỗ hổng cho phép người di cư tràn vào châu Âu không ai có thể ngăn cản và kiểm soát.
Trên thực tế, Hiệp ước Schengen là một trong những thành công lớn nhất của EU khi nó cho phép xóa nhòa những ranh giới mong manh giữa các quốc gia; giữa các công dân của châu Âu. Nhưng khi khủng hoảng di cư tràn tới, Hiệp ước Schengen lại trở thành “gót chân Asin” buộc nhiều quốc gia thành viên EU phải cảnh giác. Việc nhiều nhà lãnh đạo châu Âu, trong đó có Chủ tịch Hội đồng châu Âu lên tiếng bày tỏ lo ngại khiến EU đứng trước nguy cơ buộc phải từ bỏ Hiệp ước quan trọng này - văn bản từng được coi thể hiện rõ những giá trị cốt lõi của châu Âu như “tự do, bình đẳng hay hòa hợp và bác ái”. Bản thân các nước EU cũng đang đứng trước những phân rẽ sâu sắc trước việc tiếp nhận - hay từ chối dòng người di cư khổng lồ tràn đến EU. “EU đã rơi vào nguy cơ “chia rẽ” - Thủ tướng Pháp Manuel Valls cảnh báo.
Tháng 12/2015, Thụy Điển và Đan Mạch đã tái thiết lập các trạm kiểm soát biên giới, trong khi Thủ tướng Áo cũng khẳng định nước này sẽ tạm thời dừng thực thi Schengen vì lý do an ninh.
Ở thời điểm này, đã có nhiều quan điểm khác nhau về số phận Hiệp ước Schengen. Các bộ trưởng Nội vụ Liên minh châu Âu đang xem xét việc tạm ngừng thực thi Hiệp ước Schengen trong 2 năm do cuộc khủng hoảng người di cư diễn ra tại châu Âu có thể gây nhiều nguy hiểm cho toàn bộ khu vực. Luxembourg, nước đang giữ chức Chủ tịch luân phiên EU, cho biết, việc phải cân nhắc biện pháp khẩn cấp này - được ghi trong Điều khoản 26 của Hiệp ước Schengen - cho thấy dự án hội nhập 20 năm tuổi đã bị đe dọa nghiêm trọng bởi sức ép chính trị từ “dòng thác di cư”.
Tuy nhiên, cũng đã có quan điểm cho rằng việc phá bỏ Hiệp ước Schengen không phải là một giải pháp tối ưu trong bối cảnh hiện nay. Thủ tướng Italy Matteo Renzi hôm 22/1 nhận định việc ngừng thực thi Hiệp ước Schengen sẽ không giúp ngăn chặn được những kẻ khủng bố tiến hành các cuộc tấn công. Italia, Đức và Pháp là các quốc gia có chung một quan điểm là không thể loại bỏ Hiệp ước Schengen trong đời sống chính trị châu Âu. Nhưng làm thế nào để ngăn ngừa dòng người nhập cư và “cứu” Hiệp ước Schengen tiếp tục là câu hỏi hóc búa nhất. Hiện chưa ai có thể trả lời câu hỏi này và “bế tắc” tiếp tục là từ khóa khiến EU đau đầu nhất hiện nay.