Tại Bệnh viện Tai Mũi Họng TW, trung bình mỗi năm tiếp nhận khoảng 4 – 5 trường hợp dị vật thực quản viên pin. Ðây thực sự là một tình trạng cấp cứu trong tai mũi họng, bởi khác với những dị vật vô cơ khác, khi viên pin mắc lại thực quản chúng sẽ gây ra một loạt các biến chứng như loét, hoại tử dần dần các lớp giải phẫu của thành thực quản dẫn tới thủng thực quản hoặc để lại di chứng hẹp thực quản về sau này.
Nguy cơ và hiểm họa
Vào năm 1800, nhà bác học người Ý Alessandro Volta đã phát minh ra tấm pin đầu tiên của nhân loại. Trải qua hơn 200 năm lịch sử, với sự tiến bộ của khoa học kỹ thuật, người ta đã phát minh và sản xuất ra nhiều chủng loại pin với kích cỡ khác nhau. Những sản phẩm này ngày càng hiện diện rất nhiều trong cuộc sống hiện đại như pin đồng hồ, pin máy tính, pin điện thoại và đặc biệt là trong các loại đồ chơi trẻ em. Kích thước của pin cũng thay đổi, từ tấm pin đầu tiên do Volta phát minh ra là những tấm kim loại xếp chồng lên nhau có kích cỡ khoảng hơn …. 1m, cho tới nay người ta đã có thể sản xuất ra những viên pin chỉ với kích thước vài micromet. Pin sử dụng cho các loại đồ chơi trẻ em chủ yếu là loại pin có hình dạng tròn dẹt hay còn được gọi là pin hình cúc áo có kích thước phổ thông là từ 10 cho đến 20mm.
Với kích thước như vậy trẻ em khi cầm chơi viên pin cũng rất dễ dàng nuốt vào và gây ra dị vật thực quản viên pin. Tại Hoa Kỳ, trong thời gian từ năm 1990 đến 2008, đường dây nóng tiếp nhận các ca hóc dị vật viên pin đã ghi nhận 5.828 ca. Vào năm 1997 và năm 1998 hai nhóm bác sĩ tại Nhật Bản đã tiến hành nghiên cứu độc lập để tìm hiểu tác hại của dị vật pin bằng cách đưa viên pin vào thực quản của chó và thỏ. Kết quả thực nghiệm đã chứng minh thấy tác hại của dị vật khi nằm tại thực quản: chỉ sau 15 - 30 phút viên pin được đặt vào thực quản đã có hiện tượng hoại tử, phá hủy niêm mạc thực quản, sau 1 giờ tình trạng hoại tử đã lan rộng ra tới bên ngoài thực quản.
Nhiều nghiên cứu thực nghiệm cũng đã chỉ ra rằng sở dĩ dị vật viên pin lại gây tổn thương nhanh và nặng đến như vậy là do cơ chế: khi viên pin nằm lại ở thực quản, nó vẫn có khả năng hoạt động tức là có một dòng điện chạy từ cực âm tới cực dương của viên pin. Kết quả cuối cùng là có hiện tượng kiềm hóa xảy ra tương đối mạnh mẽ ở cực âm của viên pin. Điều này đưa đến tình trạng giống như bỏng hóa chất kiềm tại thực quản. Đồng thời tình trạng của bệnh nhân còn có thể bị nặng hơn do hiện tượng nhiễm độc kim loại và các hóa chất khác bị rò rỉ ra từ viên pin. Như vậy cơ chế chính gây ra tổn thương của dị vật viên pin chính là hiện tượng bỏng hóa chất kiềm. Tình trạng tổn thương nặng hay nhẹ, có hay không có biến chứng phụ thuộc vào những yếu tố sau: thời gian đến viện càng sớm thì càng ít biến chứng xảy ra, kích cỡ và chủng loại của viên pin (pin Lithium và các loại pin có đường kính trên 20mm thường dẫn tới những tổn thương nặng hơn), lứa tuổi của trẻ bị hóc dị vật (những trẻ dưới 4 tuổi thường có tình trạng nặng hơn).
Gắp dị vật thực quản cho bệnh nhân. |
Triệu chứng của hóc viên pin
Thường là rất nghèo nàn hoặc là không có khi ở giai đoạn đầu thông thường chỉ là triệu chứng nuốt vướng. Cho tới khi xuất hiện biến chứng, bệnh nhân có thể có một hoặc nhiều triệu chứng trong số những triệu chứng sau: xuất hiện trạng thái tâm thần bị kích thích như hồi hộp lo lắng, sốt nhẹ, nôn mửa, xuất tiết nước bọt liên tục, đau bụng, đi ngoài phân đen do xuất huyết tiêu hóa. Trong một số trường hợp có thể thấy có ban sẩn ngứa dị ứng ở ngoài da do cơ thể bị dị ứng với các thành phần kim loại nặng có ở viên pin như kẽm, thủy ngân, chì, nickel ... Nếu để quá lâu, bệnh nhân có thể có tình trạng sốc nhiễm độc hoặc sốc mất máu do hoại tử vỡ các mạch máu lớn ở gần thực quản. Chảy máu cũng là nguyên nhân chính gây ra tử vong do hóc dị vật viên pin được ghi nhận tại Hoa Kỳ.
Khi viên pin nằm lại ở thực quản, viên pin vẫn có khả năng hoạt động tức là có một dòng điện chạy từ cực âm tới cực dương của viên pin. Kết quả cuối cùng là có hiện tượng kiềm hóa xảy ra tương đối mạnh mẽ ở cực âm của viên pin. Ðiều này đưa đến tình trạng giống như bỏng hóa chất kiềm tại thực quản. |
Cấp cứu kịp thời
Trong trường hợp phát hiện thấy trẻ nuốt phải viên pin, việc đầu tiên cần làm là: đưa trẻ đến ngay cơ sở y tế có chuyên khoa tai mũi họng gần nhất, nếu có thể cần xác định thời gian hóc, chủng loại, đường kính viên pin để báo cáo với thầy thuốc. Việc xác định kích thước và chủng loại pin cũng như thời gian hóc rất có ý nghĩa trong việc tiên lượng bệnh bởi nguy cơ xảy ra biến chứng đều có liên quan tới những yếu tố kể trên. Trong trường hợp trẻ bị nôn, tuyệt đối không được dùng các thuốc chống nôn, giảm co thắt vì những nhóm thuốc này không có tác dụng điều trị, chúng làm cản trở quá trình viên pin trôi xuống dạ dày (nếu quá trình này xảy ra).
Khi viên pin trôi xuống dạ dày chúng có thể ra ngoài theo đường tự nhiên sau một vài ngày mà không gây biến chứng gì. Tại cơ sở y tế chuyên khoa, bệnh nhân sẽ được chụp X quang để xác định vị trí dị vật. Nếu dị vật còn mắc ở thực quản bệnh nhân sẽ được nội soi gắp dị vật bằng ống soi thực quản cứng hoặc mềm sớm nhất có thể. Sau soi gắp bệnh nhân sẽ được nuôi dưỡng qua sonde dạ dày tối thiểu là 5 ngày. Nếu viên pin đã trôi xuống dạ dày (được xác định bởi chụp X quang), lúc này bệnh nhân cần được theo dõi sát cho tới khi dị vật được đào thải ra ngoài theo con đường tự nhiên (thông thường trong khoảng 24 -72 giờ). Trong thời gian theo dõi cần chụp X quang bụng không chuẩn bị hàng ngày để xác định sự di chuyển dị vật ở trong đường tiêu hóa một cách liên tục và có hệ thống.
Thông thường nếu được xử trí kịp thời, dị vật thực quản viên pin ít gây biến chứng. Các biến chứng bao gồm: thủng thực quản, chảy máu do hoại tử vỡ các mạch máu ở xung quanh thực quản, nhiễm độc kim loại nặng. Các biến chứng trên hiếm gặp, nếu có thường gây ra tỷ lệ tử vong cao, phần lớn các ca có biến chứng thường xảy ra ở trẻ quá nhỏ và không được can thiệp y tế chuyên khoa kịp thời. Dị vật thực quản viên pin thường để lại di chứng hẹp hoặc dính thực quản (là hậu quả của bỏng thực quản do kiềm). Việc điều trị các di chứng này cũng mất rất nhiều thời gian và công sức. Đồng thời những di chứng này làm ảnh hưởng nghiêm trọng tới chất lượng cuộc sống và khả năng hòa nhập xã hội của bệnh nhân.
Tóm lại, dị vật thực quản viên pin là một tình trạng cấp cứu trong tai mũi họng do nó có thể gây các biến chứng nặng ảnh hưởng tới tính mạng trong thời gian ngắn và để lại những di chứng nặng nề. Việc phòng tránh một cách tích cực dị vật thực quản viên pin ở trẻ nhỏ là rất quan trọng. Trong sinh hoạt hàng ngày các bậc phụ huynh, các nhân viên bảo mẫu tại các vườn trẻ cần hết sức lưu ý kiểm soát không để các trẻ cầm chơi hoặc ngậm những viên pin nhỏ có hình dạng như cúc áo. Cần thường xuyên kiểm tra các tình trạng hộc chứa pin ở vật dụng trong gia đình như điều khiển ti vi, đồng hồ, đặc biệt là những đồ chơi trẻ em có sử dụng pin có được chắc chắn và được bảo vệ không. Nếu phòng tránh và kiểm soát tốt chúng ta hoàn toàn có thể tránh được những tai biến nguy hiểm mà những viên pin nhỏ bé tưởng chừng rất vô hại có thể gây ra đối con em của mình.
ThS. Nguyễn Trần Lâm
