Ở nước ta, rất nhiều quan chức lại có quan niệm coi tài sản, nhà cửa, đất đai là chuyện cá nhân, pháp luật phải có trách nhiệm "bảo mật". Vậy thì làm sao dân có thể tin?
Quan chức có nên/được/phải giàu hơn người dân không? Tài sản của những người đang/đã là lãnh đạo có cần được công khai minh bạch về nguồn gốc tài chính, người dân cần được tạo điều kiện hơn để thực hiện quyền giám sát của mình... là nội dung trao đổi của GS.TS Đặng Hùng Võ với chúng tôi.
Một trong những căn hộ mà ông Dương Chí Dũng mua cho bồ nhí tại văn phòng cao cấp Pacific Place, số 83 Lý Thường Kiệt, phường Trần Hưng Đạo.
Người dân nổi giận là tất yếu
Có một thực tế là suốt thời gian qua, mỗi khi truyền thông đưa tin hình ảnh đất đai, nhà cửa, tài sản lớn của quan chức, người dân thường bày tỏ thái độ phản ứng. Ông lý giải ra sao về sự giận dữ đó?
Trên thực tế, chúng ta vẫn thấy nhân dân rất giận dữ mỗi khi nghe thông tin về sự giàu có của quan chức này hay quan chức khác, ngay cả khi họ chưa hiểu rõ ngọn ngành sự giàu có đó. Người dân ngay lập tức đã kết luận đó là do tham nhũng mà có.
Xét về lô-gíc tư duy, sự giận dữ đó là thiếu cơ sở. Việc ông lãnh đạo A hoặc B có ngần này cái nhà nhưng những cái nhà đó có thể do bố mẹ ông ta để lại; hoặc đó cũng có thể là tài sản mà ông ta tạo dựng được trước khi trở thành quan chức.
Nếu vậy thì việc ông ta có khối tài sản đó cũng có gì là sai đâu nhưng nhiều gười không bao giờ nghĩ như vậy, vẫn mỉa mai, vẫn ác cảm. Đó cũng là quy luật tất yếu thôi, vì người ta thấy cứ làm quan chức là giàu. Người dân mong đợi quan chức phải lo cho dân ngày càng giầu hơn nhưng họ nhìn thấy trên thực tế những hình ảnh khác với lý tưởng chính trị của chế độ ta: cán bộ là công bộc của dân.
Cứ nhìn các cán bộ ăn tiêu xa hoa thì họ bực mình là đương nhiên. Trên giấy tờ thì thu nhập chính thức của cán bộ không hơn người lao động bình thường bao nhiêu. Nhưng trên thực tế thì người lao động bình thường chỉ dám ăn bát bún dăm nghìn, nhưng một quan chức lại có thể đàng hoàng đi ô-tô xịn, ăn bát phở đặc biệt vài trăm nghìn.
Khi người dân nhìn thấy sự chi tiêu nhiều quá so với sự tằn tiện, eo hẹp của họ mà lại không được biết căn nguyên của sự giàu sang đó, thì việc họ nổi giận là tất yếu.
Như vậy, người dân phản ứng không phải vì nhìn thấy sự giàu sang của các quan chức mà vì họ không được (quyền) biết căn nguyên sự giàu sang đó?
Đúng thế! Các nước khác, như ở Nga hay ở Mỹ, cứ đầu năm Tổng thống và các quan chức cấp cao của họ đều công khai toàn bộ tài sản của mình cho mọi người dân được biết qua các phương tiện thông tin đại chúng: thu nhập một năm bao nhiêu, từ những nguồn nào, bất động sản đang có ở đâu? Thế mà ở nước ta, rất nhiều quan chức lại có quan niệm coi tài sản, nhà cửa, đất đai là chuyện cá nhân, pháp luật phải có trách nhiệm "bảo mật". Vậy thì làm sao dân có thể tin?
Ngay khi thảo luận về Luật Đất đai (sửa đổi) vừa qua, Điều quy định về công khai thông tin đất đai cũng không quyết định được có công khai về chủ sử dụng của thửa đất hay không? Nhiều cán bộ giải thích là chỉ công khai về thửa đất, còn chủ là ai thì cần "bảo mật".
Gần đây các nước đều công kích Thuỵ Sỹ về việc không công khai minh bạch hồ sơ khách hàng gửi tiền ở các ngân hàng. Bao nhiêu năm nay, đó vốn là thế mạnh của các ngân hàng Thuỵ Sỹ trong việc thu hút tiền gửi của những người giàu có trên thế giới, đặc biệt là những người có tài sản không minh bạch. Thế nhưng trước áp lực từ cộng đồng thế giới trong việc chống rửa tiền và tham nhũng, một số ngân hàng Thuỵ Sỹ đang dần phải thay đổi cung cách hoạt động truyền thống của mình.
Việc chúng ta e ngại, dè dặt trong những quy định về minh bạch, công khai đang mâu thuẫn ghê gớm với quyết tâm phòng, chống tham nhũng mà chúng ta vẫn thường xuyên nói tới.
Căn bệnh này chính là nguồn cơn của tình trạng mà chúng ta đang chứng kiến: nhân dân thì tò mò tìm hiểu quan chức giàu có thế nào, nhà đất ở những đâu? Còn nhiều quan chức thì cũng lúng túng, bối rối và tìm cách "hợp lý" khi phải công khai toàn bộ tài sản trước dân. Đó là ngữ cảnh của mối quan hệ không hay, là những dấu hiệu không tốt trong mối quan hệ giữa nhân dân với cán bộ.
Nếu như bây giờ, chúng ta học được cách mà các nước trên thế giới đang làm, học được cách mà ông Tổng thống của nước Mỹ hay nước Nga hay thậm chí láng giềng Singapo đã làm, có lẽ niềm tin của người dân sẽ trở lại.
Còn nếu chúng ta không làm được điều đó thì đừng trách nhân dân. Đừng bắt dân phải hiểu khi mà lãnh đạo không cho dân cơ hội để hiểu.
Tôi tự tin về sự minh bạch
Xin hỏi ông câu này: nếu báo chí công khai toàn bộ tài sản bao gồm bất động sản, thu nhập và tiền gửi ngân hàng mà ông đang sở hữu, ông có lúng túng không?
Tôi đã tự công khai trên phương tiện thông tin đại chúng trước đây lâu rồi: nhà đất, thu nhập, tiền gửi, v.v. dù không ai bắt. Tôi tự tin vào sự minh bạch của mình.
Khi tôi còn làm Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Địa chính, Bộ Xây dựng đã phân cho tôi một mảnh đất khoảng hơn 100m2 ngay gần mặt đường Khuất Duy Tiến, với một mức tiền phải trả thấp hơn rất nhiều so với giá thị trường. Tiêu chí là đợt cuối cùng phân đất cho các cán bộ cấp cao của các bộ, ngành chưa có nhà, nhưng tôi thì đã có nhà rồi. Tôi không nhận. Sau đó, ngôi nhà được phân cho người khác và được bán ngay lập tức.
Thật ra, chuyện nhắm mắt lại trong trường hợp đó mà nhận đất được phân cũng không ai trách cứ hay giận dữ tôi, nhưng tôi không thể nhắm mắt như vậy được. Phải bước qua được những ham muốn vật chất là cách tôi giữ cho mình sảng khoái, tự tin.
Để bước qua những ham muốn đó, có dễ không thưa ông?
Đó là sự khổ luyện. Bản năng con người là bị dục vọng chi phối hành vi. Người dễ dàng loại bỏ được dục vọng chỉ có thể là những bậc chân tu. Khi tiền lương không đủ cho những chi dùng cá nhân, người ta rất dễ tặc lưỡi.
Có những thời điểm, trước những món lợi, tôi cũng đắn đo chứ, nhưng tôi chỉ tâm niệm một nguyên tắc sống: mình không cầm bất cứ đồng tiền nào không do mình làm ra. Đó là cách tôi luyện tập và giúp tôi đến giờ có thể sống thong dong, tự tin khi nói về tiền của mình.
Khi hình ảnh quan chức trong mắt dân được mặc định như vậy liệu ông có thấy chạnh lòng?
Tôi chạnh lòng chứ. Nhưng nghĩ sâu hơn, đó là quy luật tất yếu, là lẽ đời thường.
Nếu người dân có vơ đũa cả nắm thì cũng đừng giận họ. Khi mà chúng ta không cung cấp được cho dân cơ sở để phân biệt phải hay trái, trắng hay đen thì đừng bắt người dân phải tự phân biệt, và cũng đừng trách người dân khi họ kết tội mình thiếu căn cứ.
Tôi đã từng đọc những lời bình luận ở dưới nhiều bài báo về tôi, có nhiều người nói tốt, cũng có người nói xấu theo kiểu "vơ đũa" như vậy. Ví dụ như "Ôi xời, cũng là quan chức cả thôi, sao ngày xưa không nói, giờ về hưu rồi mới nói, đồ hèn"..v.v...
Sự thực, tôi nói như bây giờ kể từ khi đang là cán bộ cấp Tổng cục, cấp Bộ, bị gọi là đồ hèn thì hơi buồn, nhưng tôi cũng không giận họ.
