Vỏ tuyến thượng thận là mô - tổ chức sản sinh ra một số nội tiết tố, trong đó có cortizol. Cortizol có tác dụng nhiều đến chuyển hóa glucid, có tiềm lực mạnh đối với tích trữ glycogen ở gan nên được gọi là glucocorticosteroid gọi tắt là glucocorticoid.
Glucocorticoid được tổng hợp trong cơ thể thông qua hàng loạt phản ứng chuyển cholesterol thành cortisol tức hydrocortison và chịu ảnh hưởng của nội tiết tố tuyến yên - ACTH.
Từ giữa thế kỷ XX, hàng loạt các chế phẩm tương tự với cortisol được tổng hợp và áp dụng điều trị cho các bệnh thuộc nhiều chuyên khoa: tim mạch, xương khớp, da liễu, huyết học, thận học, miễn dịch, ghép tạng...
Các dược phẩm glucocorticoid thường dùng
Kể từ năm 1949, khi Hench và cộng sự sử dụng cortisol lần đầu tiên có kết quả với bệnh nhân bị viêm đa khớp dạng thấp, nhiều chế phẩm thuộc nhóm cortisol được phát minh, tổng hợp và áp dụng trong lâm sàng.
Các chế phẩm này khác nhau chủ yếu ở thời gian bán hủy, khả năng kháng viêm, ức chế miễn dịch và giữ muối, giữ nước, đó là:
- Cortison viên 25mg.
- Hydrocortison acetat, hemisuccinat. Ống 25mg và lọ 125mg. Là thuốc độc bảng B.
- Depersolone (majipredone HCl). Ống 30mg.
3 loại thuốc trên ít dùng ở chuyên khoa thận. Thuốc glucocorticoid được sử dụng nhiều ở chuyên khoa thận là:
- Prednison - Cortancyl. Viên 5mg.
- Prednisolon - hydrocortancyl. Viên 5mg.
- Methylprednisolon: medrol viên 8mg, 16mg, 32mg; solumedrol ống, lọ 20mg, 40mg, 120mg, 150mg; methylprednisolon lọ 500mg, 1.000mg.
Đây là các loại thuốc đầu tay của ngành thận học.
 Hình ảnh loãng xương do glucocorticoid. |
Trên cơ sở nào glucocorticoid được chỉ định trong chuyên khoa thận?
Glucocorticoid tác dụng trên một số bệnh thận theo các cơ chế:
- Kháng viêm. Thuốc làm tăng bạch cầu đa nhân trung tính và tăng hoạt động của đại thực bào.
- Ức chế miễn dịch. Thuốc làm giảm tế bào lympho T, và tế bào lympho B.
Vì vậy, glucocorticoid được chỉ định điều trị trong các bệnh thận sau:
Hội chứng thận hư nguyên phát.
Viêm cầu thận Luput.
Bệnh cầu thận trong các bệnh tự miễn, bệnh toàn thể, bệnh hệ thống.
Chống thải ghép thận.
Hội Thận học quốc tế, Hội Thận học châu Âu, hội thận học từng nước và các trung tâm thận học đưa ra các khuyến cáo, các phác đồ điều trị chuẩn cho các bệnh thận. Tuy vậy, thầy thuốc điều trị vẫn là người quyết định phương án điều trị cho từng người bệnh và các thể bệnh, giai đoạn bệnh khác nhau qua thăm khám lâm sàng và các kết quả xét nghiệm mới. Ví dụ, trong hội chứng thận hư nguyên phát có phác đồ liều tấn công, liều giảm dần và liều duy trì trong 6 tuần lễ. Trong viêm cầu thận Luput có phác đồ phối hợp prednison và cyclophosphamid.
Glucocorticoid có thể gây các biến chứng gì?
Trong quá trình điều trị bằng glucocorticoid, người bệnh có thể bị các biến chứng ở các bộ máy như:
- Hệ tiêu hóa: viêm dạ dày, viêm tụy, thủng dạ dày.
- Hệ cơ xương khớp: đau cơ, loãng xương, hoại tử vô khuẩn xương, teo cơ, chậm liền sẹo.
- Hệ tim mạch: giữ natri và nước gây tăng huyết áp, suy tim cấp.
- Hệ nội tiết: đái tháo đường, suy thượng thận cấp, chậm lớn ở trẻ em, hội chứng dạng Cushing.
- Hệ thần kinh trung ương: rối loạn tâm thần.
- Hệ miễn dịch: giảm sức đề kháng của cơ thể, người bệnh dễ bị nhiễm khuẩn huyết, viêm phổi, viêm màng bụng.
Tóm lại, glucocorticoid đã mở ra một kỷ nguyên mới trong điều trị các bệnh khó khăn đặc biệt trong bệnh thận và ghép thận, ghép tạng. Việc chỉ định và theo dõi cần được tuân thủ chặt chẽ để tránh tốn kém tiền bạc và tổn hại sức khỏe của người bệnh.
PGS. Trần Văn Chất