Tính đến quý II/2014, tổng số nợ bảo hiểm xã hội (BHXH), bảo hiểm y tế (BHYT) lên đến trên 11.190 tỷ đồng, chiếm 6,28% kế hoạch thu BHXH, BHYT. Đây là thông tin được đưa ra tại Hội thảo “BHXH ở Việt Nam trong những năm đổi mới và định hướng phát triển” do Ban Kinh tế TW phối hợp với BHXH tổ chức ngày 15/9 tại Hà Nội.
5 triệu lao động chưa được đóng BHYT, BHXH
Hiện nay, tình trạng trốn đóng BHYT, BHXH xảy ra ở hầu hết các địa phương với mức độ ngày càng nhiều, phổ biến nhất là ở các doanh nghiệp ngoài quốc doanh, các hộ kinh doanh... gây thiệt hại lớn về tài chính cho quỹ BHYT, BHXH, xâm phạm trực tiếp đến quyền thụ hưởng BHYT, BHXH của người lao động ở cả hiện tại và tương lai; đồng thời, ảnh hưởng nghiêm trọng tới quyền lợi của hàng nghìn lao động, dẫn đến người lao động khiếu nại, tố cáo, thậm chí có nơi còn đình công ảnh hưởng đến trật tự an toàn xã hội. Theo thống kê của Bộ LĐTB&XH, hiện cả nước có khoảng 16 triệu lao động thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc nhưng mới có gần 11 triệu lao động tham gia. Điều này có nghĩa là có khoảng trên 5 triệu người bị mất quyền an sinh xã hội cơ bản.
Theo báo cáo của Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam, hiện có trên 300.000 đơn vị, doanh nghiệp đang hoạt động, nhưng chỉ có 150.000 đơn vị, doanh nghiệp đăng ký tham gia BHXH. Như vậy, đã có đến 50% số đơn vị, doanh nghiệp trốn đóng BHXH, BHYT, bảo hiểm thất nghiệp cho người lao động.
Ông Ngô Văn Khánh - Phó Tổng thanh tra Chính phủ nhận định, trong những năm gần đây, các hành vi vi phạm pháp luật về BHXH đang gia tăng với tính chất ngày càng tinh vi, đa dạng và phức tạp hơn. Theo ông Khánh, có nhiều nguyên nhân dẫn đến nợ đọng BHXH, BHYT. Đó là Luật BHXH và Luật BHYT thời gian qua bộc lộ một số thiếu sót, bất cập; ý thức chấp hành pháp luật BHXH, BHYT của nhiều đơn vị sử dụng lao động chưa tốt, chế tài xử phạt chưa nghiêm, mức phạt các vi phạm chưa đủ mạnh để buộc doanh nghiệp tuân thủ. Bên cạnh đó, đơn vị BHXH không quản lý hết được các đối tượng phải đóng BHXH, BHYT...
Cần hình sự hóa hành vi trốn đóng BHYT, BHXH
Ông Đỗ Văn Sinh - Phó Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam cho biết, chế tài xử phạt nợ BHXH hiện chưa đủ sức răn đe, có những doanh nghiệp nợ hàng chục tỷ đồng nhưng chỉ bị xử phạt hành chính ở mức 75 triệu đồng. “Với số nợ lớn như vậy nhưng họ chỉ phải nộp lãi chậm, đóng bằng lãi suất đầu tư mà ngân hàng huy động. Thà rằng người ta chiếm dụng, đỡ phải đi vay ngân hàng. Đó là một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng nợ đọng BHYT, BHXH”- ông Sinh nhấn mạnh.
Liên quan đến vấn đề này, ông Mai Đức Chính - Phó Chủ tịch Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam cho rằng, tình trạng trốn đóng, chậm đóng và vi phạm nghĩa vụ BHXH của doanh nghiệp đang ngày càng trầm trọng. Tuy nhiên, quy định của pháp luật mới chỉ có hình thức xử phạt hành chính và khởi kiện nhân sự, dẫn đến không đủ sức răn đe. Chính vì vậy, Tổng LĐLĐ Việt Nam đã kiến nghị Chính phủ đưa tội danh nợ, trốn đóng và chiếm đoạt tiền đóng BHXH của NLĐ vào Bộ luật Hình sự (sửa đổi).
Đồng quan điểm trên, GS.TS. Nguyễn Ngọc Hòa, nguyên Phó Hiệu trưởng Trường đại học Luật Hà Nội cho rằng, hành vi vi phạm nghĩa vụ đóng BHYT, BHXH đã được pháp luật BHYT, BHXH xác định là một trong những nhóm hành vi có thể bị xử phạt hành chính hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Tuy nhiên, việc truy cứu trách nhiệm hình sự loại hành vi này chưa thể thực hiện được do trong Bộ luật Hình sự không có tội danh tương xứng. Ông Hòa cho rằng, cần phải có biện pháp xử lý hình sự bổ sung cho các biện pháp đang được thực hiện để đảm bảo tính đồng bộ cũng như nâng cao hiệu quả của việc chống và phòng ngừa vi phạm cũng như tội phạm trong lĩnh vực BHYT, BHXH.
Ngọc Mai
