Ngày Tết là dịp tốt để chúng ta bàn về việc chăm sóc sức khỏe cho các bậc cao niên. Ðây là công việc đòi hỏi người chăm sóc vừa phải có lòng kính trọng đối với người cao tuổi, vừa phải có kiến thức y học mới có thể làm tốt.
Ở người cao tuổi (NCT), hệ tiêu hóa bắt đầu suy giảm hiệu suất hoạt động, thị lực cũng giảm, răng yếu, mũi kém nhạ̣y, tuyến nước bọt tiết ít khiến NCT cảm thấy ăn không ngon miệng, làm ảnh hưởng đến nhu cầu dinh dưỡng của tuổi già. Bên cạnh đó, nguy cơ mắc các bệnh tim mạch, đái tháo đường, mỡ máu cao... Vì thế, một chế độ dinh dưỡng hợp lý sẽ giúp nâng cao sức khỏe kéo dài tuổi thọ. Nếu ở người trẻ tuổi mỗi ngày cần 2.200 - 2.500kcal thì ở người 60 tuổi chỉ cần 2.000kcal và 70 tuổi trở lên chỉ cần 1.500 - 1.800kcal là đủ. NCT cần chia thức ăn thành nhiều bữa nhỏ, ăn chậm, nhai kỹ. Ăn nhiều thức ăn nguồn gốc thực vật (vừng, lạc, đỗ, đậu, rau xanh, quả chín), giảm lượng thịt thay bằng cá.
Không ăn quá no: Dù ngày Tết nhiều món ăn ngon nhưng cũng chỉ nên ăn chừng mực. Thường xuyên thay đổi thực đơn, tránh đơn điệu, chú ý các món ăn phải mềm, thái nhỏ, nghiền kỹ. Không ăn quá no, nhất là vào buổi tối vì khi nằm, dạ dày căng sẽ đẩy cơ hoành lên chèn ép, cản trở hoạt động của tim. Hải Thượng Lãn Ông khuyên: “Muốn cho ngũ tạng được yên - bớt ăn mấy miếng nhìn thèm hơn đau”. Sách còn ghi “Ăn cần lượng ít lần nhiều - không ăn quá nhiều đầy bụng khó tiêu’’.Ăn nhiều quá thành tích tụ, uống nhiều quá thành đờm tích, ý là làm rối loạn tiêu hóa gây nên bệnh.
Giảm đường: Năng lượng cho chất béo cung cấp nên đạt từ 20% tổng số năng lượng, cũng không nên quá đề cao chất béo từ thực vật mà bỏ qua mỡ động vật.
Đối với NCT, ăn nhiều đường không tốt cho sức khỏe vì tăng nguy cơ mắc bệnh béo phì, đái tháo đường, tim mạch. Tuy nhiên, việc ăn bao nhiêu đường bột là vừa thì còn phụ thuộc vào nhu cầu năng lượng của mỗi người (tình trạng béo gầy, hoạt động thể lực nhiều hay ít).
Giảm muối: Ở NCT, chức năng thận yếu, các cơ quan khác đều bị lão hóa, sức đề kháng yếu, suy giảm chức năng đào thải nên không thích hợp ăn mặn. Nếu ăn mặn sẽ bị tăng huyết áp, ảnh hưởng chức năng tim, thận bởi muối làm động mạch co thắt, huyết áp tăng cao, thúc đẩy tăng nhanh xơ vữa động mạch tại thận gây tăng huyết áp và dẫn tới suy thận. Vì thế, NCT chỉ nên ăn một lượng muối dưới 6g/ ngày. Ngoài ra, nên ăn ít dưa cà muối bởi đó là những thức ăn chứa nhiều muối, hơn nữa, vitamin trong những món ăn này rất thấp nên không thích hợp cho NCT. Chú ý, NCT do vị giác lão hóa, nhạy cảm với mặn kém, do vậy, không phải nếm thấy mặn mới là mặn, nhiều khi không thấy mặn mà lượng natri đã nhiều, do vậy, cần định lượng chính xác khi nấu.
Ưu tiên vitamin và khoáng chất: các vitamin A, B, C, D, E... và khoáng chất (sắt, kẽm, selen, magne, kali...) có vai trò rất quan trọng trong hoạt động sống của cơ thể. Các vitamin và khoáng chất này có nhiều trong thực phẩm thiên nhiên như rau xanh thẫm, quả chín có màu vàng đỏ. Việc sử dụng thức ăn nhiều canxi (sữa và các chế phẩm của sữa) cũng rất quan trọng nhưng nên sử dụng sữa tách bơ. Nếu do răng yếu không ăn được nhiều rau thì nên dùng nước ép hoặc uống bổ sung vitamin ở dạng thực phẩm chức năng hoặc dược phẩm theo chỉ dẫn của bác sĩ.
Vậy NCT cần kiêng ăn và không kiêng ăn gì trong những ngày Tết?
Ngày Tết cổ truyền có nhiều món ăn ngon và la,̣ NCT đều ăn được trừ những người có bệnh như: người bệnh thận cần ăn nhạt, hạn chế đồ ăn sẵn nhiều muối (như giò, chả, thịt nấu đông, xúc xích); người đái tháo đường cần hạn chế ăn các chất ngọt (như mứt, bánh, kẹo, nước ngọt, trái cây ngọt, kể cả bánh chưng cũng nên ăn vừa phải). Điều quan trọng là kiểm tra đường huyết và dùng thuốc hạ đường huyết đủ. Người THA thì chỉ cần nhớ không uống nhiều rượu bia, không ăn nhiều muối vì dù chỉ một bữa cũng có thể làm huyết áp tăng cao và nguy hiểm còn các thức ăn khác thì cứ vô tư, trong vài ngày Tết sẽ không cần kiêng; Người tăng mỡ máu trong những ngày Tết nếu có ăn giò mỡ, thức ăn béo ngậy cũng không sao vì ngày thường kiêng mãi rồi nên vài ngày Tết có phá luật tý không sao; người dị ứng thực phẩm, nhất là hải sản, ngày Tết lại hay dùng nên phải chú ý.
Đừng quên luyện tập: Đối với việc luyện tập, có thể không nhất thiết như ngày thường nhưng cũng không nên nằm nhiều. Hãy đi bộ thăm thú bạn bè hay dạo công viên cùng con cháu sẽ giúp NCT sống thoải mái và vui vẻ hơn khi Tết đến xuân về.
BS. Trần Quang Nhật
