Suốt dọc đường xe chạy, mặc dù phải bám thật chắc vào xe, nếu không chỉ sơ sẩy một chút có thể bị hất ra khỏi xe lúc nào không biết. Ấn tượng đầu tiên về Nậm Ban đối với tôi là một vùng đất cằn trơ sỏi đá với những mái lá vá chằng vá đụp mà chủ nhân của nó là những người mắn đẻ và nghèo xơ xác.
Sau hai giờ chồm chồm ngồi đằng sau chiếc xe Win do tay lái cứng cựa của lính biên phòng, tôi mới vượt qua 16km từ Quốc lộ 12 (đường từ Lai Châu sang Điện Biên) vào đến Nậm Ban (huyện Sìn Hồ, tỉnh Lai Châu). So với các xã nghèo khác, cái nghèo ở xã Nậm Ban (huyện Sìn Hồ, tỉnh Lai Châu) được nhiều người biết hơn cả bởi nếu Lai Châu là tỉnh nghèo nhất nước thì Sìn Hồ lại là huyện nghèo nhất tỉnh Lai Châu, còn Nậm Ban nơi chúng tôi đến lại là xã nghèo nhất của huyện. Vậy, đích thị Nậm Ban là xã nghèo nhất nước mình rồi!
Hú hồn, bởi suốt quãng đường "chuột chạy" lội suối vượt đèo ấy, đến ông tài "đặc biệt" là đại úy Lã Hồng Vương, một trong số 11 cán bộ, chiến sĩ thuộc đội cơ sở cắm bản của Đồn biên phòng 303 - Bộ đội Biên phòng Lai Châu ở Nậm Ban còn phải luôn mồm động viên “cứ yên tâm sẽ đi được”.
Hoàn hồn, bên bờ suối Nậm Ban tôi xoay người ngửa mặt bốn phía, bói mắt tìm mãi, chỉ ngằn ngặt một màu xanh trùng điệp. Trung tâm xã nơi tôi đang đứng là một hẻm núi tụt xuống giữa chất ngất non cao. Buổi chiều thật quang đãng. Chút ánh nắng tàn cố phủ nốt lên vài thửa ruộng cỏn con, tưới nốt lên những mái tranh lụp xụp. Cảnh đẹp, nhưng cái đẹp toát lên từ sự nghèo nên nom cứ nao lòng.
 |
Toàn bản có hơn 20 hộ. Nhìn quanh chỉ thấy những ngôi nhà sàn xiêu vẹo, bốn bề toang hoác. Nhà Chỉn A Quân phảng phất không khí thời tiền sử, bước vào thấy cái gì cũng màu đen. Vách nứa ngoác ra, đứng bên ngoài có thể nhìn xuyên sang dãy núi bên kia. Cây cột ám khói đen sì. Treo trên bếp lửa là những chùm quả ngô giống vàng ruộm. Ban thờ là một tập giấy vàng xỉn đính loăn xoăn mấy sợi lông gà treo ở vách gian giữa, mỗi năm hình như được thay một lần. Thêm một chiếc kiềng 3 chân đen thui ở góc nhà, tài sản vậy là hết.
Chỉn A Quân chẳng mấy khi cười. Mặt ông đen sạm như được đẽo ra từ tảng đá rửa chân cạnh chuồng lợn ở đầu nhà. Vợ ông cũng hiếm khi mở miệng với chồng, mỗi ngày chỉ nói vài câu cần thiết với bọn trẻ con. Mà vớ đứa nào nói đứa đấy chứ thực sự bà cũng không nhớ hết tên chúng. Chả là hai người có cả thảy tới 10 mụn con.
Chúng tôi ghé vào nhà Chỉn A Thào cách đó vài bước chân, bữa cơm hôm nay chỉ có 4 đứa nhỏ, hai vợ chồng Chỉn A Thào không ăn. Trong ánh chiều tối chạng vạng, một nồi cơm đen thui đặt ở giữa chiếu, bốn đứa nhỏ ngồi quanh cầm thìa vục vào. Cạnh đó là một nồi nhỏ hơn xâm xấp là mì tôm vụn. Cứ một thìa cơm lại có thêm một chút mì tôm gọi là thức ăn đưa đẩy. Thằng nhỏ nghẹn khóc ngằn ngặt, cô chị te tái múc cho em bát nước uống thay canh.
Quả thực, cuộc sống ở đây nghèo đến mức không tìm được hộ nào nghèo nhất, bởi hộ nào cũng nghèo như nhau.
Xã Nậm Ban có 11 bản thì có 5 bản người Mảng là: Nậm Nó I, Nậm Nó II, Nậm Ô, Nậm Xảo 1 và Hua Pảng với hơn 800 khẩu. Chỉ có bản Nậm Xảo 1 gần trung tâm xã Pa Tần, tình trạng đói đỡ hơn. Bốn bản còn lại đều lâm vào tình trạng thiếu đói. Người dân ở Nậm Ban đến hôm nay vẫn sống hoàn toàn dựa vào nền kinh tế tự cấp, tự túc, giáp hạt đói liên miên. Toàn xã sống dựa vào lương thực trợ cấp của Nhà nước.
Ở Nậm Ban, nhiều người dân uống rượu triền miên, từ ngày này qua ngày khác, tháng này qua tháng khác. Ngay cả gạo cứu đói của Nhà nước họ cũng đem đổi lấy rượu để uống. Cách đây vài năm, cán bộ xã say rượu bỏ bê công việc là chuyện thường... ở bản. Chính tình trạng nghiện rượu và lười lao động đã đẩy đồng bào dân tộc Mảng ở Nậm Ban đứng trước nguy cơ thiếu đói kém phát triển.
Trước những bộn bề đó, đã nhiều lần Tỉnh ủy Lai Châu quyết định giao cho các cơ quan đoàn thể đứng ra đỡ đầu, tìm phương cách giúp Nậm Ban thoát đói nghèo, lạc hậu. Liên tiếp các cán bộ xuất sắc của các ban ngành tỉnh được cử về "cắm" xã. Trường học đã được xây, trụ sở, đường sá, các phong trào đã có những tiến bộ vượt bậc. Tuy nhiên, nhiều bài toán vẫn đang ở dạng "lực bất tòng tâm", bởi cần phải có thời gian, khi mà cái nền "lạc hậu" đã án ngữ ở rẻo đất này từ quá lâu rồi.
 Cùng với sự chung tay của xã hội, Nậm Ban sẽ có nhiều đổi thay. |
Bao nhiêu năm tồn tại với cái nghèo, rồi ngày mà hàng vạn con người ở hai huyện Sìn Hồ và Mường Tè (là hai huyện nằm trong tổng số 61 huyện nghèo của cả nước) mong chờ cũng đến. Đôi khi niềm vui tới thật bất ngờ, cũng có lúc, niềm vui lại đến cùng sự hiện diện của những tấm lòng cao cả.
Theo tinh thần Nghị quyết 30a/2008/NQ-CP của Chính phủ về xoá đói nghèo bền vững với các huyện nghèo trong cả nước bằng sự hỗ trợ của các tổng công ty nhà nước, hưởng ứng chủ trương của Chính phủ, mới đây, một đề án hỗ trợ xoá nghèo nhanh và phát triển bền vững cho hai huyện nghèo Sìn Hồ và Mường Tè với tổng số tiền gần 200 tỷ đồng đã được xây dựng và ký kết với những lĩnh vực sẽ được tập trung hỗ trợ, đầu tư liên quan trực tiếp đến đời sống thiết thực "sát sườn" với người dân ở Mường Tè và Sìn Hồ như đầu tư cho y tế, giáo dục, các trung tâm dạy nghề và bưu chính viễn thông...
Theo kế hoạch, ở dây sẽ được đầu tư trang thiết bị và hướng dẫn triển khai hệ thống khám chữa bệnh từ Bệnh viện Bưu điện tại Hà Nội tới trung tâm y tế của 2 huyện Mường Tè, Sìn Hồ. Tổ chức chương trình khám chữa bệnh và cấp phát thuốc miễn phí hàng năm, đồng thời đào tạo, nâng cao trình độ cho các cán bộ y tế của 2 huyện. Ngoài ra, các vấn đề an sinh xã hội, xóa nhà tạm để thay thế bằng 2.300 căn nhà mới... Rõ ràng, đây là một cơ hội để Sìn Hồ và Mường Tè "bứt tốp" ra khỏi cái nghèo đã đằng đẵng đeo đẳng họ bao lâu nay. Chắc chắn, với sự chung tay của những tấm lòng nhân ái, cái khó không thể cứ mãi đeo bám miền đất này.
Bài, ảnh: Nguyễn Trọng