Giun ký sinh ở người gồm nhiều loại: giun đũa, giun kim, giun móc, giun lươn, giun tóc, giun chỉ. Các loại giun này đều có ở nước ta. Trẻ em thường bị nhiễm giun đũa, giun kim (người miền Nam thường gọi là lãi đũa, lãi kim, lưu ý người lớn vẫn có thể bị nhiễm). Người nhiễm giun đũa là do ăn phải rau sống hoặc thức ăn không bảo quản tốt có lẫn trứng có phôi của giun. Còn trẻ em dễ bị giun kim vì chơi nghịch đất cát có lẫn trứng giun hoặc gãi vùng hậu môn rồi đưa tay lên miệng để nuốt trứng giun.
 Trẻ em có thể bị nhiễm giun khi nghịch đất cát |
Người ở vùng trồng màu, cà phê, trồng rẫy ở vùng không ngập nước và đi chân đất dễ bị nhiễm giun móc (do ấu trùng, tức là dạng chưa trưởng thành của giun chui qua da bàn chân xâm nhập).
Ở nước ta, bệnh giun sán là phổ biến vì nước ta có khí hậu nhiệt đới ẩm rất thuận lợi cho sự phát triển các loại ký sinh trùng này. Hơn nữa, dân ta chưa được thấm nhuần vấn đề vệ sinh công cộng và môi trường, nhiêu ngươi con đi tiêu bưà bai ra môi trường bên ngoài. Tỉ lệ nhiễm giun (đặc biệt giun đũa) khá cao, ở miền Bắc có nơi tỉ lệ nhiễm đến 86 - 98%, trung bình 70 - 85%, còn ở miền Nam có ít hơn, khoảng 18 - 35%.
Hiện nay có một số thuốc có hoạt phổ rộng, có tác dụng cùng lúc với nhiều loại giun khác nhau nhưng cần lưu ý: phải dùng đúng liều lượng, đủ thời gian và có khi lặp lại đợt khác để tránh tái nhiễm . Đặc biệt, việc điều trị phải kết hợp với phòng bệnh và cải tạo môi sinh để tránh tái nhiễm, bội nhiễm (vệ sinh cá nhân, rửa tay trước khi ăn, uôn g nươc nâu chín, không ăn thịt cá sống, không dùng phân tươi mà phải ủ phân thật kỹ để bón rau, không đi tiêu bừa bãi, xây cầu tiêu đặt ống cống theo đúng tiêu chuẩn vệ sinh). Thuốc chỉ có tác dụng đối với giun trưởng thành, vì vậy nên uống thuốc 2 đợt, đợt sau cách đợt trước 2 - 4 tuần để diệt trứng và ấu trùng còn sót. Nên lưu ý, đa số thuốc chốngchỉ định với phụ nữ mang thai và trẻ dưới 2 tuổi.
Có một số thuốc trước đây dùng nhiều nhưng nay không dùng nữa, đó là piperrazin (sử dụng không tiện vì phải uống trong nhiều ngày liên tiếp), levamisol (không còn dùng trị giun vì có gây tai biến trầm trọng). Thuốc trị giun đang dùng phổ biến hiện nay gồm có: pyrantel pamoat và các thuốc có nhân hóa học chung là benzimidazol (được gọi là các dẫn chất benzimidazol) là mebendazol, flubendazol, albendazol. Thuốc đang được dùng nhiều nhất hiện nay là mebendazol.
Mebendazol là thuốc trị giun từ 1999 đã được ghi trong danh mục thuốc thiết yếu Việt Nam. Đây là thuốc có hoạt phổ rộng, tức là công hiệu trị cùng lúc các loại giun: giun kim, giun đũa, giun tóc, giun móc, tác động bằng cách ức chế, ngăn cản sự tiêu thụ chất dinh dưỡng của các giun. Nói một cách chi tiết hơn, mebendazol ức chế sự thành lập các ống tiểu quản trong cơ thể của giun (giun chỉ hoạt động bình thường nhờ có các ống tiểu quản này), nếu không có các ống tiểu quản giun không tiêu thụ được đường glucose và chết đi. Theo một số tài liệu, mebendazol còn có tác dụng diệt trứng của giun đũa, giun tóc. Mebendazol không độc nên liều dùng cho người lớn và trẻ em trên 2 tuổi là giống nhau, khi dùng thuốc không phải nhịn ăn hoặc uống kèm thuốc tẩy xổ giống như dùng các thuốc trị giun cổ điển trước đây. Thuốc tránh dùng cho phụ nữ có thai, đặc biệt 3 tháng đầu thai kỳ.
Liều dùng: uống 100mg 2 lần trong ngày (sáng và chiều), uống trong 3 ngày. Hoặc uống 1 liều duy nhất 500mg để trị các loại giun. Nên uống liều lặp lại 2 - 4 tuần sau. Nếu là người lớn, nên kiêng uống rượu trong thời gian 24 giờ sau khi dùng thuốc.
PGS.TS. NGUYỄN HỮU ĐỨC