Thời gian qua, việc dùng ảnh trên mạng đưa vào tác phẩm, hoạt động nghệ thuật một cách tùy tiện khiến dư luận dậy sóng. Mới đây nhất, phim Dạ cổ hoài lang vừa ra rạp sử dụng hình ảnh một nữ nhân vật lịch sử thiếu chuẩn mực làm ảnh thờ trong phim khiến công chúng bức xúc. Trước sự việc này, ông Bùi Nguyên Hùng - Cục trưởng Cục Bản quyền tác giả (Bộ VH-TT&DL) nhấn mạnh: “Không thể lấy những hình ảnh trôi nổi trên mạng rồi đưa vào tác phẩm của mình được”!
Cẩu thả
Đó là nhận định mà nhiều người nói về các trường hợp dùng hình ảnh trên mạng để đưa vào tác phẩm nghệ thuật một cách vô lối thời gian qua. Ở sự việc mới nhất với phim Dạ cổ hoài lang, trong phim có cảnh ông Tư Lành (diễn viên Hoài Linh) khóc, nắm tay vợ trước khi bà qua đời. Diễn viên đóng vai vợ ông Tư là Ngọc Hiệp. Tuy nhiên, ảnh thờ không phải gương mặt của nữ diễn viên Ngọc Hiệp mà là gương mặt của một người phụ nữ khác, đó chính là hình ảnh bà Tống Mỹ Linh (Phu nhân của Tưởng Giới Thạch). Với chi tiết và việc sử dụng hình ảnh vô lối này, khán giả vô cùng bức xúc với êkíp thực hiện bộ phim.
Chân dung bà Tống Mỹ Linh (bên trái), phim Dạ cổ hoài lang biến thành di ảnh (bên phải) để thờ gây bức xúc dư luận vừa qua.
Ngay sau khi hình ảnh trong phim Dạ cổ hoài lang bị dư luận và giới truyền thông phát giác, đạo diễn Nguyễn Quang Dũng lập tức đăng đàn và gửi lời xin lỗi tới khán giả. Theo đạo diễn bộ phim, nhóm thiết kế đã dùng hình mặt diễn viên Ngọc Hiệp áp vào 1 khung hình có ảnh thờ mà họ tìm trên mạng, đã qua chỉnh sửa photoshop và đó chính là hình ảnh bà Tống Mỹ Linh. Điều này có nghĩa tổ thiết kế đã tìm ảnh cho phim thông qua “bác sĩ google” và dẫn đến một sai sót rất khó chấp nhận. Cũng qua đây, khán giả thấy được sự lười biếng của cả êkíp phim khi đã không kiểm soát chặt chẽ hình ảnh sử dụng cho “đứa con tinh thần” của mình.
Thật ra, việc sử dụng hình ảnh trên mạng nhưng khi được đưa vào thực tiễn dẫn đến sai sót gây bức xúc trong dư luận diễn ra nhiều lần thời gian qua. Điển hình tại Ngày Thơ Việt Nam đầu năm 2017, trên pano giới thiệu về thi nhân Hàn Mặc Tử lại là gương mặt của nhà thơ Yến Lan. Sự cố này sau đó được Ban tổ chức Ngày Thơ Việt Nam 2017 cho biết nhóm thực hiện in pano đã tìm ảnh trên mạng, do thời gian gấp gáp và thi công vào buổi tối nên việc kiểm soát hình ảnh khó khăn, cuối cùng là “râu ông nọ cắm cằm bà kia”.
Bên cạnh đó, dư luận từng nổi đóa với việc một nhà xuất bản lấy hình ảnh nghệ sĩ Công Lý trên mạng để in trang bìa, nhưng photoshop rất phản cảm. Ngoài ra, trong cuốn sách Kiến văn tiểu lục của Lê Quý Đôn bị phát hiện hình tác giả in trong lá cánh bìa 1 không phải là Lê Quý Đôn mà là… Nguyễn Trãi. Đơn vị xuất bản cho biết biên tập viên đã tìm hình ảnh từ trên mạng nhưng không đủ kiến thức để phân biệt đâu là Lê Quý Đôn và đâu là Nguyễn Trãi nên mới gây ra sai sót nghiêm trọng như thế.
Cần thận trọng, nâng cao ý thức
Những vụ việc sử dụng hình ảnh trên mạng trong hoạt động, tác phẩm nghệ thuật kể trên đã khiến dư luận vô cùng bức xúc, nhiều ý kiến cho rằng cá nhân, tổ chức không nên tùy tiện lấy ảnh trên mạng vì dễ bị nhầm lẫn. Nhà sản xuất phim Dạ cổ hoài lang khi bị tố dùng ảnh nhân vật lịch sử làm ảnh thờ thiếu chuẩn mực đã nhận lỗi trước công chúng, đồng thời cả êkíp phải thức trắng đêm sửa chữa lại theo yêu cầu của cơ quan chức năng. Hiện tại, bản phim Dạ cổ hoài lang tại các rạp chiếu đã không còn hình ảnh bà Tống Mỹ Linh mà bằng hình ảnh người khác.
Theo ông Khuất Duy Tân - Trưởng phòng Phổ biến phim (Cục Điện ảnh), khi xảy ra sự cố hình ảnh như trong phim Dạ cổ hoài lang, trước hết, đơn vị sản xuất phim phải chịu trách nhiệm, nhất là những vấn đề có liên quan đến lịch sử. Khi sản xuất phim thì những chi tiết nhỏ nhất cũng không thể lấy những thông tin, hình ảnh trên mạng mà không rõ nguồn gốc xuất xứ. Trong khi đó, nhiều người trong nghề đánh giá sự việc lỗi hình ảnh của phim Dạ cổ hoài lang gần đây là một bài học lớn và tất cả cần phải rút kinh nghiệm, phải có sự quản lý chặt chẽ với “đứa con tinh thần” đã dày công tạo ra. “Khi sử dụng hình ảnh hay bất cứ thông tin nào khác vào tác phẩm của mình thì phải biết rõ nguồn gốc xuất xứ và đảm bảo có bản quyền. Không thể tùy tiện lấy những hình ảnh trôi nổi trên mạng rồi đưa vào tác phẩm của mình được. Cách làm như vậy là không ổn”, ông Bùi Nguyên Hùng - Cục trưởng Cục Bản quyền tác giả cho biết.
Rất may cho nhà sản xuất phim Dạ cổ hoài lang vì khi đã thành khẩn nhận lỗi, sửa chữa kịp thời sai phạm và có báo cáo giải trình tới cơ quan quản lý ngành văn hóa về lỗi sử dụng hình ảnh vẫn được chiếu tại các rạp trên cả nước. Gọi là may mắn vì các cuốn sách kể trên, phía đơn vị xuất bản từng bị cơ quan chức năng phạt hành chính lên tới hàng trăm triệu đồng, bên cạnh đó, sách bị thu hồi gây thiệt hại nặng nề về mặt doanh thu. Tuy nhiên, từ những sự việc này đã gióng lên hồi chuông cảnh báo tới những người làm nghệ thuật, khi sử dụng hình ảnh trên mạng internet thì cần phải có sự tỉnh táo, cẩn trọng cao độ. Hiện nay, trên mạng có nhiều công cụ tìm kiếm rất hữu ích, thông minh đáp ứng nhu cầu của người sử dụng nhưng một khi mang tâm lý dựa dẫm, ỷ lại vào các “giáo sư, bác sĩ biết tuốt” trên mạng thì việc nhận hậu quả là nhãn tiền!