Nhiều chục năm, làng Thành Lập (Minh Tân - Phú Xuyên - Hà Nội) vất vả với nghề trồng rau. Thu nhập thấp, bốn mùa làm việc quần quật cũng chẳng đủ ăn. Khoảng chục năm nay, nhờ thay đổi phương thức sản xuất, đầu tư chiều sâu cho con cái ăn học, đời sống của người dân đã có nhiều khởi sắc. Ðặc biệt, nhiều ngôi nhà cao tầng sừng sững mọc lên giữa một vùng quê tràn ngập rau xanh.
Thay đổi cách nghĩ
Minh Tân là một xã nằm ở cuối huyện Phú Xuyên, giáp Hà Nam và Hưng Yên nên không thuận lợi về đường giao thông, những chính sách đến đây cũng chậm chạp. Trước đây, thanh niên lớn lên là dựng vợ gả chồng, sinh con đẻ cái rồi tiếp tục lao vào vòng mưu sinh, rất hiếm có người được ăn học lên đại học, cao đẳng. Thành Lập sống bằng nghề trồng rau. Đến chính vụ, nhà nào cũng phải 4-6 sào ruộng trồng rau, có nhà hơn. Gia đình không đủ ruộng thì đi thuê ruộng của những làng xung quanh nên cả ngày đòn gánh vắt vai, trĩu trịt gánh nước tưới rau trong cái nắng hanh heo khô khốc. Có người mệt mỏi quá, tức mình quở: “Chẳng biết cái ông cụ nào mang cái nghề này về làng, để cháu con vất vả quá. Mình bỏ mẹ cái nghề này đi thôi”.
Thu hoạch rau. Ảnh: Cao Nguyên
Nhưng bỏ nghề rau thì biết làm nghề gì cho cam. Ngoài mỗi năm hai vụ lúa đồng trũng, đồng màu chỉ có thể trồng được rau, quả để bán cho những vùng xung quanh. Bỏ nghề rau thì chỉ còn nước đi…ăn mày. Lực lượng tham gia vào nghề trồng rau, chăm bón, tưới tắm hầu như tất cả dân số trong làng, kể cả người già và trẻ em. Có những ông bà già đến tuổi 70 lẽ ra chỉ an dưỡng, nghỉ ngơi, chăm lo, là chỗ dựa tinh thần cho con cháu thì vẫn phải quần quật ngoài đồng, thậm chí còn phải thồ rau đi chợ bán. Những em bé ở tuổi đi học hoặc bỏ học ở nhà giúp đỡ gia đình, hoặc vừa học, thời gian rỗi thì gánh gồng, tưới tắm cho cây rau. Thời gian nông nhàn, những người có sức khỏe đi làm gạch, gánh gạch thuê, đi phu hồ, xây dựng. Còn trẻ em, thường học xong cấp I đã phải tham gia vào đội quân làm đồng, chăn nuôi những chú gà chú vịt. Nói chuyện với những người già, chúng tôi thấy trên khuôn mặt họ những nét khắc khổ vừa của tuổi già, vừa của nỗi lo toan vất vả.
Không chịu chấp nhận vất vả mà vẫn nghèo, nhiều người đã nghĩ đến chuyện đầu tư lâu dài vào con cái, đó là cho chúng ăn học tử tế. Đầu tiên phải kể đến các phụ huynh như ông Nguyễn Văn Thiệu, Nguyễn Văn Hoan, Nguyễn Văn Cừ… Những phụ huynh này đã thoát khỏi tư tưởng: “Văn hay chữ tốt không bằng học dốt lắm tiền”; “Có học cao rồi cũng về đi cày”. Họ để dành thời gian cho con cái học, vận động để chúng không bỏ học giữa chừng, phân tích sự yếu kém của việc thất học, đồng thời mở ra những hướng đi trong tương lai khi học thành tài. Từ những học sinh tốt nghiệp PTTH khá, giỏi, các em đã vươn lên, thi đỗ vào các trường ĐH, tốt nghiệp, ra trường, kiếm được công ăn việc làm. Từ đó, thúc đẩy các lớp học sinh sau lấy đó làm gương để vươn lên, tạo thành phong trào học tập nô nức toàn làng Thành Lập.
Năm 2005, hai linh mục trưởng thành từ làng là Nguyễn Văn Hy, Nguyễn Văn Độ đã thành lập Quỹ khuyến học khuyến khích học tập trong toàn dân từ mẫu giáo đến đại học. Ngay năm đầu tiên ra quân, làng đã có 4 em đỗ vào đại học, năm 2007 có 3 em đỗ. Khí thế của tất cả học sinh các cấp được nâng lên nhiều. Đặc biệt, học sinh từ cấp II trở lên đã có ý thức đua nhau học, theo đuổi một ước mơ cho tương lai. Ông Nguyễn Văn Bình - Chủ nhiệm Quỹ khuyến học có con là Nguyễn Văn Dương đã tốt nghiệp Trường ĐH Công nghiệp nói: “Con tôi học xong đại học, điều đó là rất mừng. Không riêng gì gia đình tôi mà cả làng này. Bởi chúng nó góp phần thúc đẩy phong trào học tập của con em trong làng đi lên. Chúng tôi có quyền hy vọng vào lớp trẻ bởi vì cha ông chúng đã quá khổ. Hy vọng chúng sẽ sướng hơn”. Ông Nguyễn Văn Còi (tốt nghiệp ĐH Mỏ địa chất) không khỏi xúc động: “Tính ra, bọn trẻ làng tôi so với làng khác không dốt hơn. Chúng thông minh lanh lợi lắm. Chỉ tại phụ huynh không chú ý đến con cái thôi. Mong có nhiều em đỗ đạt vào các trường ĐH nữa…”.
Trong lễ khuyến học năm 2016, em Nguyễn Thị Yến, Nguyễn Văn Quang, Bùi Thị Linh… và nhiều học sinh khác được vinh danh vì đỗ vào cao đẳng, đại học.
Người dân tích cực sản xuất.
Ðòn gánh đổi vai
Việc nuôi con ăn học sẽ là gánh nặng cho nhiều gia đình. Nhưng rất nhiều phụ huynh đã nghĩ rất thoáng là cần “hy sinh đời bố, củng cố đời con”. Những thanh niên đi học xa, đi làm gửi tiền về giúp đỡ bố mẹ đã là tấm gương để nhiều gia đình khác nhìn vào, hướng cho con họ bằng anh bằng em. Điều đó đã tạo thành cuộc đua cho con ăn học. Và hơn thế, trong mấy năm nay, việc áp dụng khoa học kỹ thuật vào giống cây trồng cũng được người dân lưu tâm. Họ cũng bảo ban nhau cách khắc phục những khó khăn trong lao động, sản xuất để cùng tiến bộ. Ông Nguyễn Văn Còi (đội 5) tâm sự: “Nghề trồng rau quá cực khổ. Suốt ngày phải gánh gồng trên vai từ phân tro đến nước tưới. Vào mùa khô hanh, gánh được quẩy nước có khi phải mất cả tiếng đồng hồ vì phải chạy xa đến hơn một cây số. Chăm sóc bao nhiêu ngày tháng, nếu mà gặp phải dịch sâu bệnh thì coi như mất trắng. Có năm rất nhiều gia đình cả vụ chỉ thu được mấy trăm ngàn, không đủ mua một hộp hạt rau giống chứ đừng nói đến chuyện có lãi. Nay người dân đã kéo đường dây điện ra đồng, có thể nối máy bơm nước để tưới bằng vòi. Chỉ khi nào tưới cây giống, loại cây quá bé mới phải gánh nước bằng thùng tưới thôi”.
Ngay cả việc mang rau đi chợ bán cũng đã thay đổi hơn trước rất nhiều. Mùa rộ rau, lúc nửa đêm về sáng, người dân trở dậy thồ rau bằng xe đạp đi bán. Họ đi nườm nượp ngoài đường làng. Nếu chừng 4 giờ 30 sáng ai đó dừng lại ở thị trấn Đồng Văn (Hà Nam) thì sẽ thấy rất nhiều người đang “tập kết” rau ở đây để chuẩn bị đưa vào các chợ xung quanh. Hoặc ai muốn bán cho con buôn thì cứ việc. Nay việc đi bán rau vẫn diễn ra, nhưng người dân đã có xe máy để chở, nhanh và tiện hơn rất nhiều. Người nông dân cũng sắm được điện thoại di động nên còn “kéo” được cả lái buôn đến tận ruộng mua rau.
Xuân trên cánh đồng màu xanh
Thực tế, người dân Thành Lập làm rau quanh năm nhưng từ cuối tháng 9 hằng năm là bắt đầu gieo trồng su hào, cải bắp, xà lách, súp-lơ… và kéo dài đến hết tháng 5. Nhiều lão nông đã bàn bạc với anh em kết hợp dồn điền, đổi thửa, cải tạo chất đất, tôn nền đất để cây trồng phát triển, đạt hiệu quả kinh tế cao hơn. Ông Nguyễn Văn Tuân (đội 6) chia sẻ: “Bất kể năm nào người dân cũng phải đối mặt với dịch sâu bệnh. Tuy nhiên, theo từng năm thì kinh nghiệm của bà con được nâng lên, phản ứng nhanh trước mọi tình huống, bảo đảm không để sâu bệnh cướp trắng thành quả. Năm nay, ngoài gieo cây hành, gia đình tôi cũng trồng hai lứa trong đó có hai sào cải bắp, ba sào su hào. Mỗi lứa rau ăn này mất chừng hơn hai tháng”.
Vùng đất đổi thay từ nghề trồng rau.
Cũng trồng rau ăn, nhưng gia đình ông Nguyễn Văn Hoan còn là một chủ gieo cây giống cung cấp cho bà con trong làng, xã và nhiều xã xung quanh. Ông Hoan cho biết, riêng làng Thành Lập, địa chỉ chuyên gieo cây giống các loại phải đến 10 gia đình. Những gia đình gieo cây giống phải có tay nghề cao, kỹ thuật tốt, có khả năng bảo vệ cây trước diễn biến thời tiết xấu. “Gieo cây giống khó nhưng giữ được thì nhiều người sẽ tìm đến, cung cấp được cho bà con. Bốn sào đất gieo cây giống của tôi năm nào cũng phải hoạt động hết công suất. Nhưng phải khẳng định, không phải ai cũng làm được cây giống đâu”.
Người Thành Lập từ vất vả, giờ đã có của ăn của để. Hàng chục ngôi nhà cao ba, bốn tầng mọc lên là thành quả từ sự cật lực làm lụng, thay đổi phương thức canh tác và thêm nữa là đầu tư cho “con người” để tạo thêm những cách hỗ trợ trong vấn đề kinh tế. Cánh đồng Thành Lập bát ngát màu xanh, nhiều ô ruộng đang trong thời kỳ thu hoạch. Nụ cười người dân đã nở trên môi vì rau được giá cao. Ngay cả một số người vẫn dùng vai gánh nước tưới, nhưng không giấu nổi niềm vui. Trong họ chắc chắn một điều, năm nay thu nhập từ rau sẽ khấm khá.