Khi tôi và cánh nhà báo trẻ lên tới xã Ðồng Chum, huyện Ðà Bắc, tỉnh Hòa Bình thì chẳng còn mấy người ở Ủy ban xã; nghe nói họ lên bản mới Ca Lông để xòe với các cô gái trẻ. Thì ra hôm nay là ngày tổng kết công tác phụ nữ của bản mới được tỉnh Hòa Bình quyết định thành lập vừa tròn hai tuổi này. Anh Hải, Trưởng phòng Văn hóa xăm xắn thu xếp công việc để đưa chúng tôi đi lên bản. Còn ông Chủ tịch xã thì nói vui rằng, thôi thì nhờ cánh nhà báo lên quản hộ các cô gái ở trên đó một hôm xem sao. Thế là chúng tôi bắt đầu cuộc hành trình lên núi cao.
-4bddb.JPG "Điệu xòe trên bản mới 1") |
Bởi lẽ mỗi lần lên mua ngô của bản Ca Lông, anh đều phải đi theo đường mòn, dốc dựng đứng và muốn chuyên chở ngô, mọi người đều phải gùi xuống. Nhiều hôm bẻ được cả một ruộng ngô, đưa về kho phải mất cả đêm. Chính vì đường đi lối lại hiểm trở thế nên những thương lái khác không muốn thân làm tội đời, chẳng ai muốn mò lên. Mấy năm nay, chỉ có cửa hàng của Quách Công Đức chuyên thầu mua ngô trên bản mới. Vậy là anh quyết định đầu tư cho con đường. Tự bỏ tiền và không cần bà con đóng góp. Thậm chí ngoài tiền dành dụm sau chục năm buôn bán ngô, anh còn thế chấp cả căn nhà để lấy tiền làm đường. Đến nay, anh vẫn phải trả lãi ngân hàng. Tính ra phải tới 6 năm mới hết nợ. Ô! Kể cũng lạ. Nghe như chuyện cổ tích vậy. Việc làm đường là của xã, của huyện, của tỉnh cơ mà...
Bất ngờ có tiếng nhạc vang lên ở trên cao. Những căn nhà lá hiện lên trước mắt chúng tôi. Đó là bản Ca Lông, mới được hình thành trên một bình nguyên khá rộng ở trên cao trải dài đến chân núi Ngòi Tè. Giọng hát lảnh lót của cô gái nào đó vang lên từ Nhà Văn hóa của bản. Anh Hải nói đó là bài dân ca Tày. Có thể coi đây là một xóm mới nhất của người Tày ở vùng cực Bắc của tỉnh Hòa Bình. Hiện bản mới đã có hơn 70 hộ xung phong dọn lên, đều là những gia đình còn trẻ. Đa số mọi công dân mới đều ở tuổi hai mươi, người cứng tuổi nhất cũng chưa tới 35. Tôi đang mải nghe anh Hải nói chuyện thì tiếng các cô gái líu ríu chạy xuống cầu thang đón chào mọi người và còn lôi kéo chúng tôi lên xòe, để chào mừng hội nghị tổng kết đã thành công. Hóa ra mọi chuyện đã xong xuôi. Phần lễ đã xong, giờ đến phần hội. Thật vui sao, tôi không còn có cảm giác là khách lạ nữa, vì theo như anh Hải nói, chúng tôi là các nhà báo Hà Nội đầu tiên lên cái bản của xã nghèo nhất huyện này, nên mọi người vui lắm. Vậy mới quý. Vậy mới là người nhà. Các cô gái trẻ cứ vây quanh chúng tôi múa, xòe vòng trong vòng ngoài. Riêng tôi, như được ưu tiên tuổi già, một cô gái trẻ nhất đến mời một chén rượu mừng, bởi bản cũng sắp đến ngày lễ cơm mới. Thế là tôi giơ chén rượu lên chào các cô gái, rồi cụng ly với bà Chủ tịch Hội Phụ nữ xã, một hơi trăm phần trăm. Rượu nấu từ chính ngô của bản mới, sao mà nồng, mà đượm. Mọi người vẫn cầm tay nhau xòe. Ai đó vẫn hát. Lời hát sao lạ đến vậy, tôi không thể hiểu, nhưng có cảm giác đâu như lời đáp lại tình yêu trao gửi. Rõ là thế! Tôi nghe trong giọng hát có nỗi ấm áp, dịu dàng đó thôi. Tôi mỉm cười ngắm cô bé rót rượu mời và đòi cô giải thích xem đó là bài hát gì. Tiếng cô bé, câu được câu chăng, hòa tan vào bản nhạc đang vang lên rộn rã. Tôi nghe rằng, em hát gọi con chim ngậm lá thư gửi đến anh, rằng đến bao giờ mới xuống hội... nếu anh còn thương và nhớ, thì cánh diều kia hãy bay lên, tiếng khèn tỏ tình cứ réo rắt... em sẽ đến cùng bông hoa ban trắng, ngồi bên anh cùng hát, lời nhớ, lời thương, lời hẹn, kẻo một mai...
 Múa xòe đã trở thành nét văn hóa đặc sắc của người Hòa Bình. |
Tôi say thật sự. Uống thêm những chén rượu tôi vẫn chỉ nghe thấy tiếng hát lâng lâng, du dương. Khi tàn cuộc khá lâu tôi mới tỉnh lại. Lúc này tôi mới ngỡ ngàng không hiểu mình đang ở đâu. Tôi dụi mắt cố định thần thì một người đàn ông đã luống tuổi lên tiếng chào, rồi nói với tôi rằng, mấy anh, chị nhà báo trẻ đã xuống núi rồi. Ông bê ra một bát cháo nóng và nói hãy giải rượu bằng chính thứ cháo ngô này. Rồi tôi lại ngỡ ngàng hơn khi thấy cô bé mời rượu tôi xuất hiện. Thì ra ông chủ nhà đây là bố cô bé. Ông tên là Xa Văn Giá, một chiến binh từ mặt trận Điện Biên năm xưa. Còn cô con gái út của ông là Xa Thị Nguyễn, sinh năm 1995, là một trong những công dân trẻ nhất bản Ca Lông này đây. Ông bố giải thích, mình đã lấy họ của Bác Hồ để đặt tên cho con gái là Nguyễn đó. Cô bé lúc này vẫn mặc váy đen áo trắng như trong hội lễ. Cô khoe có hai anh trai đi bộ đội, đang đóng quân ở Hà Nội, và ước rằng sẽ có một lần được về Thủ đô. Vì ở nơi này xa lắm, phải vượt đến mươi dãy núi mới xuống được đồng bằng. Đi xuống thành phố Hòa Bình cũng phải ngót trăm cây số rồi. Trên cao này nhiều mây và gió lạnh lắm.
Tôi thừ người vì không biết nên trò chuyện với cô bé thế nào, thì ông bố xen vào, kể về câu chuyện đi chiến dịch Điện Biên. Giọng ông bất ngờ trở nên sôi nổi vì biết bao kỷ niệm tràn về. Nào là ông tham gia chiến đấu ở mặt trận Biên giới, rồi lao vào hầm tướng Pháp, lại còn cả chuyện sang bên Lào nữa... Ông cứ triền miên bao ký ức tâm sự. Bất ngờ ông vạch áo cho tôi xem những vết sẹo trên người và còn khoe, hiện trong thân thể ông còn lưu lại 49 mảnh đạn nhỏ. Bác sĩ nói không thể mổ để gắp ra được vì nhiều mảnh đạn rất nhỏ. Ông còn khẳng định vẫn còn giữ giấy khám, phim chụp để làm giấy tờ chứng nhận thương binh. Nhưng rồi đường xa nên ngại, chẳng còn ham nữa vì thấy mình cũng đã già. Còn chút sức lực thì cố gắng cùng với con cháu khai khẩn cái bản mới này. Thôi thì cứ cố giúp cho con gái nên người. Và chờ hai thằng con trai hết nghĩa vụ trở về, rồi tính...
Tôi đang mải nghe ông Xa Văn Giá nói chuyện thì anh Trưởng phòng Văn hóa xã đến đón tôi xuống núi để về huyện kẻo trời tối vì tôi còn phải vượt qua các dãy núi tới gần 70 cây số nữa mới về đến huyện Đà Bắc. Tôi vội chào mọi người rồi đi dọc theo đường bản Ca Lông mới trong một cảm giác thật lạ lùng. Cơn gió hoang hoải từ trên ngọn núi Ngòi Tè ào xuống, một đám mây xuất hiện bất ngờ đè những tia nắng cuối cùng xuống thảo nguyên cỏ xanh mênh mông. Bỗng có tiếng ai hú vang. Tôi ngoái lại nhận ra bóng cô bé mời rượu đang vẫy tay ở phía cuối bản.
Hình như tôi nhớ, xưa trên cái bình nguyên này quạnh quẽ lắm, chỉ có những đám quạ đen tụ đậu mỗi khi mỏi cánh. Một bình nguyên đầy cỏ xanh và lau sậy. Chỉ có trẻ thả bò là lên đây. Anh Hải còn giải thích cho tôi hay, chính tên bản mới Ca Lông, theo tiếng Tày là miền đất quạ lạc. Chúng đi kiếm ăn bay qua bình nguyên này mỏi cánh quá nên đậu lại nghỉ ngơi, rồi sinh sôi bày đàn ở đây. Thì ra một cái tên là vậy. Nhưng anh Hải lại nhìn tôi và vui vẻ nói, giờ đây Ca Lông không còn quạnh quẽ, hoang vắng nữa, vì đã có xóm mới, một xóm thanh niên, trẻ trung khao khát khai mở miền đất màu mỡ. Theo như đo đạc tính toán, hiện trên này có tới gần 80 hecta đất trồng ngô, thỏa sức cho cánh trẻ làm ăn.
Đúng thế, Ca Lông không còn hoang vu như ngày nào. Quạ đã vắng bóng, chỉ còn lại những con diều bay cao theo chiều gió. Con đường chẳng bao lâu sẽ nối đến mấy xóm khác chạy thẳng ra bên sông Đà để đi sang bên kia là Mộc Châu, Sơn La. Một con đường nối những con đường. Giờ đây nó đã xuyên đỉnh Ba Lý để đến Ca Lông, chạy sang xóm Kế, Mường Chiềng... Một con đường của tương lai đang mở ra trước mắt với những niềm hy vọng tràn trề.
Rồi bất ngờ tôi lại nghe thấy tiếng hú, rồi nhiều tiếng hú rộn lên. Anh Hải cười nói, bọn trẻ gửi lời chào khách đó. Tôi dừng xe, rồi quay người lại và cũng khum hai bàn tay lên miệng hú vang, gửi một lời chào và tạm biệt Ca Lông. Dường như những lời chào bay mênh mang trên thảo nguyên xanh. Tôi đi chơi vơi trên những lời chào từ trên cao như một làn gió mát cuốn theo. Tôi chợt nhớ đến mắt ai và chén rượu ngô ngọt lịm trên môi...
Bài và ảnh: Vương Tâm