Sán dây lợn là một loại sán dây lớn, có thể dài từ 1 - 8m, gồm đầu sán và các đốt sán nối tiếp nhau, sống ký sinh trong ruột non của người và có thể tồn tại suốt cuộc đời của người. Người mắc bệnh sán dây lợn thường chỉ do một con sán. Ở mỗi đốt sán có cả bộ phận sinh dục đực và cái, sự thụ tinh được thực hiện bằng cách giao hợp chéo giữa hai đốt. Các đốt sán cuối là những đốt già, chứa đầy trứng sán (30.000 - 50.000), các đốt sán già này tự bò ra ngoài hậu môn hoặc theo phân ra ngoài. Trứng sán có thể tồn tại ở ngoại cảnh trong vòng một tháng và bị tiêu diệt sau vài phút ở nhiệt độ 1000C. |
Campuchia, Indonesia… và các nước Nam Mỹ, các nước châu Phi…
Nhiễm ấu trùng sán lợn
Trứng sán theo thức ăn hoặc nước uống nấu chưa chín vào dạ dày của người. Dưới tác dụng của dịch vị tại dạ dày, trứng sán được nở ra ấu trùng, ấu trùng sán lợn chui qua niêm mạc dạ dày vào mạch máu và mạch bạch huyết sau đó cư trú ở tất cả mọi cơ quan trong cơ thể như não, cơ vân, tổ chức dưới da, mắt, tim, gan…
Nếu kén sán có ở não sẽ gây bệnh kén sán não. Mức độ tổn thương nặng hay nhẹ là tùy thuộc số lượng kén sán có trong não, các biểu hiện thường gặp là nhức đầu, buồn nôn hoặc nôn, cơn co giật (động kinh), liệt nửa người hoặc tê bì rối loạn cảm giác, khó ngủ hoặc mất ngủ, mờ mắt…
Điều trị nhiễm ấu trùng sán lợn não
Bệnh nhân cần được nhập viện điều trị và cần được theo dõi chặt chẽ tiến triển của bệnh cũng như tác dụng không mong muốn trong quá trình dùng thuốc diệt kén sán.
Điều trị nội khoa
Có thể dùng một trong hai loại thuốc diệt ấu trùng sán lợn ở não: prazyquantel (viên nén 600mg, albendazole (viên 200mg).
Thuốc chống viêm (corticoid):
Việc sử dụng thuốc chống viêm corticoid nhằm mục đích làm giảm phản ứng viêm và quá mẫn do dùng thuốc diệt kén sán.
Trong quá trình điều trị, do tác dụng diệt ấu trùng sán của thuốc, sẽ xuất hiện một số thay đổi về cấu trúc của kén sán và tổ chức nhu mô não. Lúc đầu, thuốc ngấm vào kén sán làm kén sán trương lên, kích thước có thể gấp 3 lần ban đầu. Cấu trúc màng của kén sán cũng thay đổi, dịch nội kén sán thoát dần ra ngoài kéo theo protein ra nhu mô não, kén sán xẹp nhỏ dần. Các protein này sẽ gây phản ứng miễn dịch với tổ chức não và phản ứng viêm dữ dội dẫn đến phù não và các phản ứng khác của cơ thể do đó có thể dẫn đến tử vong. Corticoid được sử dụng trước khi uống thuốc diệt ấu trùng sán não 5 ngày và duy trì trong suốt các đợt điều trị.
 Một số hình ảnh kén sán ở não trên phim chụp cộng hưởng từ sọ não |
Các thuốc điều trị phối hợp
Dùng thuốc chống phù não (manitol 20%, liều lượng và thời gian điều trị tùy thuộc vào mức độ phù não nhiều hay ít); thuốc kháng động kinh nếu có cơn động kinh (carbamazepin; phenytoin; valproat de sodium;…), dùng thuốc kháng động kinh có thể kéo dài 2 năm sau cơn cuối cùng. Bên cạnh đó, cần bù nước và điện giải và bổ sung vitamin nhóm B cho bệnh nhân, dùng thuốc dự phòng viêm loét dạ dày - tá tràng do dùng corticoid.
Điều trị ngoại khoa
Đặt dẫn lưu não thất - ổ bụng trong trường hợp kén sán làm tắc nghẽn lưu thông dịch não tủy gây não úng thủy; phẫu thuật lấy kén sán nếu kén sán trong nội nhãn cầu. Sau phẫu thuật, tiếp tục điều trị nội khoa.
Điều trị dự phòng
Để dự phòng bệnh sán não, cần vệ sinh ăn uống như ăn chín uống sôi, không ăn tiết canh lợn, không ăn thịt lợn gạo, thận trọng khi ăn rau sống trồng dưới nước như rau ngổ, rau muống…, rửa tay trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh; vệ sinh môi trường sạch sẽ; xây hố xí hợp vệ sinh; không đại tiện bừa bãi; không nuôi lợn thả rông…; dùng thuốc tẩy sán dây lợn trong trường hợp nhiễm sán dây lợn.
BS. KHÚC THỊ NHẸN