Nhẹ và vừa: Ở da xuất hiện mày đay, đỏ bừng, phù mạch. Ở hệ tiêu hóa biểu hiện nôn mửa, đau quặn bụng hoặc đau bụng, tiêu chảy. Biểu hiện ở hệ hô hấp như viêm mũi, hen phế quản (khởi phát đột ngột tình trạng khò khè và nặng lên sau một thời gian ngắn), phù thanh quản... Nếu nặng có thể gây phản ứng sốc phản vệ. Đa số là phản ứng phản vệ một pha, xảy ra ngay sau khi ăn do các dị nguyên hấp thu nhanh. Song có 6% trường hợp là phản ứng phản vệ 2 pha, pha sau xảy ra muộn (4-12 giờ) sau khi ăn, do các dị nguyên hấp thu chậm (khoảng 90% trường hợp). Trong số phản ứng phản vệ 2 pha thì có 50% trường hợp rất nặng, liên quan đến tử vong.
Dùng thuốc nhằm điều trị các triệu chứng dị ứng, quan trọng nhất là chống các phản ứng phản vệ, thường dùng 4 loại thuốc: epiephrin, kháng histamin, chống co thắt phế quản, corticoid hít hay toàn thân.
Epinephrin: Có vai trò nâng cao huyết áp, chống suy tim trụy mạch cấp. Cần dùng sớm, tiêm bắp nhanh trong vòng ít phút sau khi phản ứng dị ứng xảy ra. Nếu dùng muộn dễ dẫn đến gia tăng dạng phản ứng phản vệ 2 pha, gia tăng tỷ lệ tử vong (theo Lee JM-2000).
 Một số loại thức ăn dễ gây dị ứng. |
Nếu phản ứng phản vệ nặng, cần phải dùng tại bệnh viện, có theo dõi chặt chẽ. Những người bệnh dị ứng thức ăn đến bệnh viện với triệu chứng suy hô hấp, hạ huyết áp bất tỉnh, cần dùng ngay, càng sớm càng tốt trong vòng 8 giờ, vì đây cũng là thời gian thường xảy ra pha 2 (pha muộn) của phản ứng phản vệ, đồng thời phải theo dõi liên tục trong 24 giờ (Ellis AK, 2007).
Để phòng pha 2 (pha muộn) phản ứng phản vệ còn có thể dùng prednisolon uống với liều mỗi ngày 1-2mg/kg cân nặng, dùng trong 3 ngày liên tục.
Kháng histamin: Dùng các kháng histamin có tác dụng nhanh để loại bỏ nhanh các triệu chứng dị ứng. Có thể dùng kháng histamin thế hệ cũ (chlopheniramin,alimerazin, cycloheptadin, meclizin, cyclizin). Với trẻ em không được dùng prometazin vì thuốc làm trẻ suy hô hấp khi ngủ dẫn đến tử vong đột ngột, đặc biệt không dùng cho trẻ đang bị mất dịch vì gây hội chứng Reye.
Lưu ý thuốc kháng histamin thế hệ cũ gây ngủ gà, làm gia tăng tác dụng của các thuốc trầm cảm suy hệ thần kinh trung ương, khi tiêm với liều cao có thể gây tụt huyết áp.
Có thể dùng các kháng histamin thế hệ mới (cetirizin, acrivastin, loratidin). Không được dùng các kháng histamin thế hệ mới như terfenadin và astemizol vì hai thuốc này gây hiện tượng xoắn đỉnh đã bị nhiều nước cấm. Các thuốc cetirizin, acrivastin, loratidin tuy chưa tìm thấy bằng chứng gây xoắn đỉnh nhưng cũng dùng cẩn thận: Không dùng cho trẻ em dưới 2 tuổi, riêng loratidin, ceritidin không dùng cho trẻ dưới 6 tuổi, thận trọng khi dùng cho người có chức năng gan thận suy giảm.
Thuốc chống co thắt phế quản: Đa phần người dị ứng thức ăn, đặc biệt người có bệnh hen thường bị phù thanh quản: Thông thường phải dùng thuốc kích thích thụ thể beta-2 (chủ vận beta-2) dạng hít như salbutamol, salmeterol, có kết hợp với corticoid hít như beclomethazon, fluticazon hoặc có thể dùng loại ống hít phối hợp hai chất này (seretide). Nếu người bệnh có biểu hiện khó thở nặng cần cho thở oxygen.
Coticoid hít hay toàn thân: Corticoid được dùng để giảm cơn co thắt (dạng hít như nói trên), dùng phòng phản ứng phản vệ muộn (dạng uống, như nói trên). Corticoid (đặc biệt là corticoid uống) có nơi đưa vào thường quy xử trí dị ứng thức ăn nhưng có nơi không coi là điều bắt buộc.
Về phòng dị ứng, nguyên tắc chung là tìm các loại thức ăn gây dị ứng (theo nguyên tắc loại trừ dần) sau đó không dùng loại thức ăn được cho là nguyên nhân gây ra dị ứng. Riêng trứng khi dùng để chế vaccin sẽ sinh ra các dị nguyên và trẻ dị ứng với trứng thì rất có thể dị ứng với loại vaccin này, cần phải hết sức cẩn thận.
Thuốc dùng trong dị ứng thức ăn không khó kiếm nhưng thường không được dùng kịp thời do ít khi chuẩn bị sẵn sàng.
DS.Hà Thủy Phước